Yargı içtihatlarında elektrik üretim, iletim, dağıtım ve elektrik ticareti faaliyetleri kamu hizmetinin bir parçası olarak kabul edilir. 1982 Anayasası'nın yürürlüğe girmesinin akabinde izlenilen liberal ekonomi politikalarının yansımaları elektrik piyasasında da kendisini göstermiştir. Buna göre, Anayasa'da 1999 yılında yapılan değişikliklerle kamu hizmetlerinin özel hukuk sözleşmeleri ile özel hukuk kişilerince gördürülmesi olanaklı kılınmıştır.

Takip eden 2001 yılında ise 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çıkarılmış ve elektrik piyasası faaliyetleri özel hukuk kişileri tarafından üstlenilmeye başlanmıştır. Öte yandan, elektrik piyasalarının taşıdığı doğal tekel nitelik sebebiyle söz konusu piyasalar oldukça regüle ve denetime tabidir. Bu denetim görevini yerine getirmek üzere, 2001 senesinde Elektrik Piyasası Düzenleme Kurulu kurulmuş, sonrasında kurulun faaliyet alanları diğer enerji kollarında da görev yapacak şekilde genişletilmiş ve ismi Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu ["EPDK"] olarak değiştirilmiştir. Merkezi yönetimden ayrı bir kamu tüzel kişiliği taşıyan, idari ve mali olarak özerk olan EPDK; elektrik, doğalgaz, petrol ve LPG piyasalarında düzenleyici işlemler tesis etmekte ve denetim görevini icra etmektedir.

Elektrik piyasalarının hassas ve hayati niteliğinden dolayı bu piyasada faaliyet göstermek isteyen gerek özel hukuk kişileri gerek de kamu tüzel kişileri 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ["EPK"] kapsamında lisans almak zorundadır. Ancak EPK bazı şartların varlığında lisanssız üretim faaliyetine de imkân tanır. Bu yazımızda genel olarak lisanslı elektrik üretim faaliyeti ile lisanssız elektrik üretim faaliyetinden bahsedilecektir.

Lisansa Dayalı Elektrik Üretim Faaliyeti

EPK'da yer alan tanıma göre lisans, üzerinde kayıtlı faaliyetlerinin yapılabilmesi için tüzel kişilere verilen izin belgesidir. Buna göre, kamu ve özel sektör üretim şirketleri ile organize sanayi bölgesi tüzel kişilikleri lisansları kapsamında üretim faaliyetleri ile aşağıdaki faaliyetleri yapabilirler:

  • Tedarik şirketlerine, serbest tüketicilere ve özel direkt hat tesis ettiği kişilere elektrik enerjisi veya kapasitesi satışı,
  • Elektrik enerjisi veya kapasite ticareti,
  • Tedarik etmekle yükümlendiği elektrik enerjisi veya kapasitesini teminen, bir takvim yılı için lisansına derç edilen yıllık elektrik enerjisi üretim miktarının, EPDK tarafından belirlenen oranını aşmamak kaydıyla elektrik enerjisi veya kapasitesi alımı.

Lisans, faaliyetin niteliğine göre en az 10 en çok 49 sene için verilir. Üretim faaliyetini gerçekleştirecek şirketin birden fazla tesiste bu faaliyeti yürütmek istemesi halinde her tesis için ayrı ön lisans alması gerekir.

Ön lisans, üretim tesisi yatırımlarına başlamak için gerekli olan onay, izin ve ruhsat gibi belgelerin alınabilmesi için belirli süreli verilen izindir. Ön lisans sahibi kişiler, ön lisans kapsamındaki yükümlülüklerini tamamlamak koşuluyla EPDK'ya lisans başvurusunda bulunabilir. Elektrik piyasasında faaliyet gösterecek özel hukuk kişilerinin limited veya anonim şirket olarak kurulması ve anonim şirket olması halinde paylarının nama yazılı olması şarttır. Ayrıca, piyasada faaliyet gösteren şirketlerin bazı işlemleri gerçekleştirebilmesi EPDK iznine tabidir.

Lisans kural olarak devredilememekle birlikte, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu kapsamında birleşme veya bölünme gibi bazı istisnai hallerde devir olanaklıdır. Örneğin; lisans sahibi tüzel kişi, lisansı kapsamındaki üretim tesisinin kullanım hakkını değiştiren işlemleri EPDK onayıyla lisans kapsamında faaliyete devam etmek isteyen diğer bir tüzel kişiye devredebilir. Yine lisans sahibi, EPDK'nın onayını almak şartıyla, kendi bünyesinde veya diğer bir tüzel kişinin bünyesinde birleşebileceği gibi tam veyahut kısmi bölünme işlemine taraf olabilir.

Lisans alma süreci devam ederken yapılan pay devirlerine bazı istisnalar dışında izin verilmez. Lisans sahibi tüzel kişiler içinse, sermayesinin %10 veya daha fazlasını temsil eden payların, halka açık şirketlerde ise %5 veya daha fazlasını temsil eden payların devri ve bu sonucu doğuran diğer işlemler EPDK onayına tabidir. Pay devri için EPDK onayı aranmayan diğer hallerde ise yapılan değişikliklerin EPDK'ya bildirilmesi ve lisans tadil başvurusunda bulunulması gerekir.

Lisanssız Elektrik Üretimi

Elektrik Piyasalarında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği ["Lisansız Elektik Üretim Yönetmeliği"] uyarınca lisans veya ön lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğü olmaksızın elektrik enerjisi üretebilmek mümkündür. Buna göre tüketiciler elektrik ihtiyaçlarını tüketim noktasına en yakın şekilde, kendi üretim tesislerinden karşılayabilirler. İhtiyaç fazlası üretimin ise geçmiş senenin tüketim miktarı ile sınırlı olarak sisteme satılması mümkündür.

Özellikle, yenilenebilir enerji üretimini teşvik amacıyla lisanssız elektrik üretiminin olanaklı kılınması ile 2020 yılındaki elektrik arzının %1,9'u lisanssız üretim tesislerinden karşılanmıştır. Bu elektrik üretiminin %92'si güneş enerjisinden sağlanmıştır. Aynı amaçla başlangıçta 1 megavat olan üretim tesisi kurulu güç sınırı 2019 yılında 5 megavata çıkarılmıştır.

Öte yandan, Lisansız Elektik Üretim Yönetmeliği'nde 11 Ağustos 2022 tarihinde yapılan son değişiklik ile, üretilen ihtiyaç fazlası enerjinin tüketim tesisinin toplam tüketim miktarı ile sınırlı olarak satılabilmesi yönünde kısıtlayıcı bir düzenleme getirilmiştir. Tesisin tüketim miktarının üzerindeki üretilmiş ihtiyaç fazlası enerji ise Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması'na bedelsiz olarak aktarılır.

Lisanssız elektrik üretimi gerçekleştirebilmek için ilk olarak şebeke işletmecisine başvuruda bulunulması gereklidir. Akabinde başvuru evrak incelemesinden ve teknik incelemeden geçer. İncelemelerden geçip kendisine alternatif bağlantı görüşü verilen kişilere bağlantı anlaşmasına çağrı mektubu verilir. Bağlantı anlaşmasının imzalanmasının ardından inşaat dönemi başlar ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı geçici kabul işlemlerini gerçekleştirir. Tüm bu sürecin ardından sistem kullanım anlaşması yapılır ve üretim tesisi devreye alınır.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.