I. Ücret Geliri Elde Edenlerde Beyanname Verme Sınırı

7194 sayılı Kanunun 15'inci maddesi ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunun 86'ncı maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinin (b) alt bendine göre, tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş gelir vergisine tabi gelirlerde (103'üncü maddede) yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2020 yılı için 600.000 TL) aşmayan ücretler için yıllık beyanname verilmeyecek ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir.

Benzer şekilde, birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103'üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2020 yılı için 49.000 TL) ve birinci işverenden alınan dahil ücret gelirleri toplamı 103'üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2020 yılı için 600.000 TL) aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri dahil gelirleri için de yıllık beyanname verilmeyecektir.

II. AR-GE ve Teknopark Çalışanlarının Ücretlerine İlişkin Destek ve Teşvikler

5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun 3. maddesinin 2. bendi uyarınca;

  • Teknoloji merkezi işletmelerinde,
  • Ar-Ge ve tasarım merkezlerinde,
  • Kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinde,
  • Teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde,
  • Rekabet öncesi işbirliği projelerinde

çalışan Ar-Ge ve destek personeli ile bu Kanun kapsamında yukarıda sayılan kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen tasarım projelerinde ve tasarım merkezlerinde çalışan tasarım ve destek personelinin, bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin;

  • Doktoralı olanlar ile temel bilimler alanlarından birinde en az yüksek lisans derecesine sahip olanlar için yüzde doksan beşi,
  • Yüksek lisanslı olanlar ile temel bilimler alanlarından birinde lisans derecesine sahip olanlar için yüzde doksanı,
  • Diğerleri için yüzde sekseni

gelir vergisinden müstesnadır.

Benzer şekilde, 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu uyarınca; bölgede çalışan, Ar- Ge, tasarım ve destek personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 31/12/2023 tarihine kadar her türlü vergiden müstesnadır.

Diğer taraftan, 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu'nda sigorta primleri ile ilgili destek bulunmamakla birlikte, 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun'da Teknokent bünyesinde faaliyet gösteren şirketlerin Ar-Ge ve yazılım personelinin ücretlerine ilişkin sigorta primi işveren hissesi desteğine yönelik düzenlemeler yer almakta olup, 4691 sayılı Kanun çerçevesinde ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı Hazine tarafından karşılanmaktadır.

Aynı şekilde, Ar-Ge ve Tasarım merkezi personelinin de Ar-Ge ve Tasarım projelerinde geçirdikleri zamana isabet eden ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı Hazine tarafından karşılanmaktadır.

Özetle, 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında çalışanların ücretleri üzerinden hesaplanan teşvik ve destek mekanizmasının işleyişi gelir vergisi istisnası bakımından 4691 sayılı Kanun kapsamında teknoloji geliştirme bölgelerinde %100'lük bir istisna ihtiva ederken, 5746 sayılı Kanun kapsamındaki çalışanların mezuniyet durumuna göre ücretleri üzerinden %80, %90, %95 oranlarında uygulanan gelir vergisi istisnası şeklinde olup bu yönüyle farklılık göstermektedir. Diğer taraftan, yapılan düzenlemeler ile Teknoloji geliştirme bölgelerinde 5746 sayılı Kanun kapsamındaki Ar-Ge projelerinin yürütülebilmesinin önünün açılması dolayısıyla bu farklılıklar minimalize edilmiştir.

III. Teknopark Şirketleri Çalışanlarının Ücretleri Yönünden Beyan Sınırını Aşanların Durumu

4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun geçici 2'nci maddesine göre; Ar-Ge, tasarım ve destek personeline ödenen ücretler gelir vergisinden istisna edilmiştir. Bu kapsamda, anılan Kanun kapsamında çalışan ve şartları taşıyan hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılmamaktadır.

Buna paralel olarak, Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde faaliyet gösteren Ar-Ge /Tasarım ve Destek personelinin istisna kapsamındaki ücretlerinin Gelir Vergisi Kanunun 86'ncı maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde sayılı hadleri aşması halinde bile beyanname vereceklerin arasında sayılmaları söz konusu değildir.

Örnek: Bay (Y), 2020 yılında birisi teknoloji geliştirme bölgesinden istisna kapsamında olmak üzere iki ayrı işverenden ücret geliri elde etmiştir.

Birinci işverenden alınan ücret 400.000 TL

İkinci işverenden alınan ücret (Teknoloji geliştirme bölgesi) 800.000 TL

Bay (Y)' nin, teknoloji geliştirme bölgesinden elde etmiş olduğu istisna kapsamındaki 800.000 TL ücret geliri beyan edilmeyecek ve diğer işverenden elde edilen ücret gelirinin beyan edilip edilmeyeceğinin hesabında da dikkate alınmayacaktır. Bay (Y)'nin, birinci işverenden almış olduğu ücret geliri olan 400.000 TL, 193 sayılı Kanunun 103'üncü maddesinde yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2020 yılı için 600.000 TL) aşmadığından beyan edilmeyecektir.

IV. AR-GE ve Tasarım Merkezi Çalışanlarının Ücret Gelirleri Yönünden Beyan Sınırını Aşanların Durumu

Bilindiği üzere, 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun 3'üncü maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen, Ar-Ge, tasarım ve destek personelinin ücretlerinden kesilen gelir vergisi, verilen muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilerek işverene kalmakta olup, Ar-Ge/Tasarım ya da destek personelinin kanunda sayılı istisnalar dolayısıyla ek bir kazancı bulunmamaktadır.

Anılan Kanunlar kapsamında çalışan ve şartları taşıyan hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılması nedeniyle, bu ücretlerin de Gelir Vergisi Kanunun 86'ncı maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi uyarınca beyanname verilip / verilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınması gerekmektedir.

Örnek: Bay (Z), 2020 yılında biri Ar-Ge merkezi olmak üzere üç ayrı işverenden ücret geliri elde etmiştir.

  • Birinci işverenden alınan ücret (Ar-Ge merkezi) 560.000 TL
  • İkinci işverenden alınan ücret 30.000 TL
  • Üçüncü işverenden alınan ücret 15.000 TL

Bay (Z)'nin birinci, ikinci ve üçüncü işverenden elde etmiş olduğu ücretleri toplamı (560.000 TL+30.000 TL+15.000 TL=) 605.000 TL, Gelir Vergisi Kanunun 103'üncü maddesinde yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2020 yılı için 600.000 TL) aştığından ücret gelirlerinin tamamı beyan edilecektir.

V. İstisna Uygulanan Ücretlerin Beyana Tabi Olup Olmaması Hakkındaki Düşüncelerimiz

5746 Sayılı Kanunda sayılı faaliyetler ile iştigal eden Ar-Ge ve tasarım merkezi personeli ücretlerinden, Gelir Vergisi Kanunu'nda sayılı beyan hadlerini aşanların 311 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği düzenlemesinden önce beyana tabi olmadığı bilinmektedir.

Diğer taraftan, mali idarenin 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu uyarınca teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösteren Ar-Ge, tasarım ve destek personelinin istisna kapsamındaki ücretlerinden Gelir Vergisi Kanunu'nun 86'ncı maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde sayılı hadleri aşanların beyana tabi olmayacağını hükmetmesi, söz konusu personelin ücretlerinin bölgedeki faaliyetlerine isabet eden ücretlerinin %100'ünün gelir vergisinden istisna olmasına dayanmaktadır.

Buna karşın, 5746 sayılı Kanunda sayılı Ar-Ge ve tasarım merkezi çalışanlarının Ar-Ge ve tasarım faaliyetleri dolayısıyla aldıkları ücretleri üzerinden %100 oranında gelir vergisi stopaj teşviki sağlanmadığından, aynı hüküm bu çalışanlar için geçerli olmamaktadır. Ayrıca, 5746 Sayılı Kanun kapsamında faaliyet gösteren Ar-Ge ve tasarım merkezi çalışanlarına ait teşvik ve desteklerden işverenin kazanç sağladığı dikkate alındığında, beyanname verme durumunda olan çalışanların işverenler tarafından tevkif edilmiş gelir vergisini beyanname üzerinden mahsup edebilmesi de Ar-Ge ve tasarım merkezi dışındaki işlerde çalışanlara göre sınırlı olacak ve bu durumda söz konusu çalışanların daha yüksek vergi ödemeleri ile karşılaşmaları durumu doğacaktır.

Bununla birlikte, işveren, Vergi Usul Kanunu'nun (VUK) 8. maddesinde verginin ödenmesi bakımından, alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan kişi olarak tanımlanan vergi sorumlusu statüsünde bulunmakta, devletle ücretli işçi arasındaki ilişkideki rolü de, vergi yükümlüsü işçiye ait ücretten kesilen verginin devlete aktarılması çerçevesinde bir aracılıktan ibaret olmaktadır. Dolayısıyla vergi sorumlusu işverenin işçiden kesilerek devlete aktarılan gelir vergisi tutarı üzerinde hiçbir hak sahipliği bulunmamakta, sadece kesilen bu tutarı doğru bir biçimde beyan ve vergi dairesine intikal ettirme görevi yerine getirilmektedir.

Bu durumda, Kanunun ilk düzenlendiği dönemdeki uygulamada yer bulan ve aynı zamanda tartışmalara neden olan istisna kapsamında terkin işlemi yapılan tutarın işçiye mi yoksa işverene mi iadesinin gerekeceği hususu bakımından konu irdelendiğinde, mevcut durumun teşvik ve desteklerden yararlananın işveren olduğu ışığında yukarıda sayılı ücret hadlerini aşan çalışanların beyanname vermek suretiyle bildirimde bulunması gerektiği anlaşılmaktadır.

5746 Sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun adından anlaşılacağı üzere, söz konusu faaliyetlerin desteklenmesi amacıyla oluşturulmuştur. Kanunun Ar-Ge ve tasarım merkezi çalışanlarının ücretleri üzerinde herhangi bir ek kazanç imkanı sağlamamasına ilaveten yüksek ücret grubunun işverenden ayrı olarak beyan vermek durumunda kalması ve diğer taraftan 4691 sayılı Kanun kapsamında faaliyet gösteren Ar-Ge, tasarım ve destek personelinden aldıkları ücretleri dolayısıyla beyan haddini aşanların beyanname vermeyecek olması, aynı faaliyetler ile iştigal eden personelin vergilenmesi bakımından eşit ve adil bir yaklaşımın dışında kalmıştır.

Benzer şekilde, Ar-Ge ve tasarım merkezi dışında faaliyet gösteren yüksek ücret grubunun, Ar-Ge ve tasarım merkezinde çalışmakta olan ve aynı ücreti alan personelden işverence tevkif edilen gelir vergisinin daha yüksek olması dolayısıyla daha düşük vergi ödeyeceği anlaşılmaktadır. Bu durumda işveren ve işçi arasında kurulan iş akdine istinaden net tutarlarda ücret alan çalışanların bu durum ile birebir olarak muhatap olacağı ve vergi ödeme etkisini daha yüksek olarak hissedeceği anlaşılmaktadır.

Sonuç olarak, 311 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği'nin, 5746 Sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun amacına uygun olarak bahse konu Ar-Ge ve tasarım merkezi çalışanlarının ücretlerinden beyan haddini aşanlara yönelik beyanname verme zorunluluğuna ilaveten ek kolaylıklar getirmesinin vergilemede adalet ve eşitlik ilkesi uyum sağlamak bakımından daha doğru olacağını değerlendirmekteyiz.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.