Giris
Günümüzde birçok ticari iliskide proforma fatura kullanildigi bilinmektedir. Proforma fatura hukuki olarak ne Türk Ticaret Kanununda ne de Vergi Kanunlarinda yer almaktadir. Kanunlarda ele alinmayan ve sözü geçmeyen bu faturalar genellikle mal satiminda bulunacak satici tarafça düzenlenir. Saticinin bu faturayi düzenlemesindeki amaç, alici tarafa satilacak mal veya hizmetlerin türü, adedi, fiyati, ödeme sekli, teslimat sekli ve diger önemli hususlari belirtecek sekilde teklif sunmaktir. Bu faturalar genellikle uluslararasi satislarda bir "ön fatura" olarak kullanilmaktadir. Proforma faturanin alici tarafindan kabul edilmesi sonucunda da alici, saticiya bu teklifi kabul ettigini bildirir ve ileride düzenlenecek olan orijinal fatura, proforma faturada yazan hususlara göre düzenlenir. Bu bakimdan proforma faturanin düzenlenilmesinde özen gösterilmesi önemlidir. Proforma faturalar her ne kadar hukuki niteligi bakimindan mevzuatta düzenlenmemisse de, ileride taraflar arasinda ortaya çikabilecek uyusmazliklarda mahkemeye de delil olarak sunuldugundan dogru düzenlenmesi gereklidir. Proforma faturalar, birçok davada mahkemenin önüne gelmis ve uyusmazlik çözümünde kullanilmistir. Hukuki anlamda bir sözlesme degil ise de satis ile ilgili taraflarin yapacagi sözlesmelerden daha fazla ayrintiya sahip oldugundan mahkemeler sözlesmenin yaninda proforma faturalari da inceleyip dikkate almaktadir. Söyle ki, mal satiminda ayip söz konusu oldugunda ayibin varligi hususu incelenirken proforma faturada taahhüt edilen malin özelliklerine bakilmaktadir. Sözlesmeye aykirilik durumlarinda taraflarin ileri sürdügü sebeplerden ayri olarak mahkeme sözlesmeye aykiriligin hangi husustan kaynaklandigini ortaya çikarirken de proforma faturayi bilirkisi araciligiyla inceletmektedir. Uluslararasi satislarda dogan uyusmazliklarin nerede ve nasil çözümlenecegi baska bir makale konusu olmakla birlikte bu yazida Yargitay'a konu olan uyusmazliklarda proforma faturanin rolü örneklerle gösterilecektir.
Delil Baslangici Olarak: Proforma Fatura
Proforma faturalarin mevzuatta tanimi ve niteligi bakimindan düzenlenmedigini ancak mahkemelerde degerlendirilmeye tabi tutuldugunu yukarida ifade ettik. Bunu mümkün kilan sey ise proforma faturalarin delil baslangici niteliginde olmasidir. Söyle ki, 6100 sayili Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 202/2'de "Delil baslangici, iddia konusu hukuki islemin tamamen ispatina yeterli olmamakla birlikte, söz konusu hukuki islemi muhtemel gösteren ve kendisine karsi ileri sürülen kimse veya temsilcisi tarafindan verilmis veya gönderilmis belgedir." denilmek suretiyle delil baslangicinin neler olabilecegi sayilmistir. Proforma faturalar da hukuki islemi ispatlamaya yetmez, ancak hukuki islemin varligini muhtemel gösterir. Anlasmanin basinda taraflarin birbirine verdigi bir ön fatura ve teklif niteliginde oldugu göz önünde bulunduruldugunda HMK madde 202/2'deki "belge" niteligini haizdir. Sonuç olarak, proforma faturalar kesin delil olma özelliginden yoksundur ancak mahkemelerin dikkatle inceledigi ve asagida verilen birçok karara konu olmus bir "delil baslangici" niteliginde belgelerdir.
Yargi Kararlarinda Proforma Fatura
1.Yargitay 19. Hukuk Dairesi bir kararinda1; ilk derece mahkemesinin hükmüne esas aldigi bilirkisi raporunun ve mahkemenin proforma fatura için fatura ve teslimi belgesi düzenlenmesi gerekliliginin üzerinde yeterince durulmadigini söylemis ve karari bozmustur. Bu kararda Yargitay, anlasmaya konu mallarin bilirkisinin esas aldigi proforma faturada degil de baska numara ve tarihli proforma faturada oldugu, asil davaliya gönderilen mallarin bilirkisinin inceledigi ve davaliya teslim edildigine kanaat getirdigi mallar olmadigi, buna istinaden incelemeye konu proforma faturada gösterilen degerdeki mallarin alici/davaliya teslim edildiginin kabul edilemeyecegine karar verilmistir. Yargitay, bilirkisiyle birlikte ilk derece mahkemesini de proforma fatura için gereken fatura ve teslimi belgesi düzenlenmesi gerektiginin üzerinde durmamasi konusunda elestirmis ve ilk derece mahkemesi kararini bozmustur. Bu kararda, proforma faturalarin uyusmazlik çözümündeki önemli rolü görülmektedir.
2.Yargitay Hukuk Genel Kurulu(YHGK)2'nun önüne gelen bir kararda ise, taraflar arasindaki sözlesme iliskisinin satici tarafin aliciya gönderdigi proforma ile kuruldugu kabul edilmis ve söz konusu kararda proforma faturadaki teklifin kabulüyle sözlesmenin kuruldugu, ödemenin pesin yapildigi, ödemenin proformada belirlenen miktar oldugu, sonrasinda saticinin fiyat arttirmasinin mümkün olmadigi ve davacinin fiyat farki talep edemeyecegi hususlari gerekçe gösterilip davacinin itirazin iptali davasinda icra takibinin devamina yönelik talepleri reddolunmustur. YHGK ilgili icra dosyasinin temyiz istemi evraklari arasinda bulunmamasi sebebiyle dosyayi mahalline geri göndermistir. YHGK'nin geri gönderme karari proforma faturalar ve sözlesmenin kurulmasi ile ilgili olmayip usuli bir islem olan mahkemeye basvururken sunulmasi gereken icra dosyasinin yoklugu ile ilgilidir. Proforma fatura ile sözlesmenin kuruldugu, ödemenin pesin alindigi dolayisiyla sonradan arttirim yapilamayacagi konularina bu karar ile muhalif olunmamistir. Asil muhalefet, YHGK'nin önüne gelen asil karardaki3 oldukça dikkat çeken karsi oy yazisi olmustur. Karsi oy yazisinda uyusmazligin satilan malin birim fiyatinin proforma faturada gösterilen fiyati mi yoksa mal bedeline iliskin faturalarda belirtilen fiyati mi oldugunun tespit edilmesinin önemli oldugunu, proforma faturada gösterilen birim fiyati asil faturadakinden farkli olsa da alicinin buna itiraz etmeyip ticari defterlerine kaydetmesi ile belirlenen mal bedelini kabul etmis sayilacagini, buna istinaden ilk derece mahkemesi kararinin bozulmasi yönünde oy kullanmadigini ifade etmistir. Yani bu karsi oyu yazan Yargitay hakimi, alicinin proforma faturadakinden farkli birim fiyati yazili asil faturaya itiraz etmeyerek ticari defterine islemesinin, saticinin daha sonra kalan bakiye farkini alicidan isteyebilecegine imkan verecegi düsüncesindedir. YHGK'ya kadar giden bu olay, proforma faturanin ön fatura niteliginde olmasi ve buna istinaden düzenlenecek asil faturanin proforma fatura ile ayni birim fiyatlari içermemesi durumunda ortaya çikabilecek soruna güzel bir örnek teskil etmektedir.
3.Yargitay 19. Hukuk Dairesine4 konu olan olayda satici, alicinin Türkiye'ye ithalati için siparis ettigi mallara istinaden proforma fatura düzenledigi ve alicinin da bunu "onayladik" kaydi ile kase basip imzalayarak satis sözlesmesinin tamamlandigi, alicinin talebi dogrultusunda ilgili konsimento ve diger evraklarin düzenlenerek mallarin deniz yoluyla gönderildigi ancak alicinin mallari gümrükten çekmedigi iddialariyla mahkemeye basvurmus mallarin bedelini istemistir. Alici ise saticinin ilk proforma faturada gösterdigi birim fiyatini ayni mallara iliskin ikinci gönderdigi proforma faturada arttirdigi gerekçesiyle siparisi iptal ettigini ileri sürmüstür. Mahkeme bu olayda her iki tarafi da esit kusurlu bulmustur ve satis bedeli miktarinin yarisini alicidan alinip saticiya verilmesine karar vermistir. Görülüyor ki, sadece proforma fatura üzerinden yapilan anlasmalar her zaman olumlu sonuçlanmamaktadir. Yapilan ticari anlasmalarda proforma fatura bir yardimci unsur olarak düsünülmeli ve öngörülmesi mümkün her türlü sorun için taraflar arasinda hukuki çözümleri öngören sözlesme düzenlenmesi faydali olacaktir.
4.Yargitay 19. Hukuk Dairesinde incelenen baska bir olayda ise tahkim sarti içeren proforma faturada imzasi bulunmayan taraflarin tahkime gitmek ile yükümlü olmayacagina dair karar verilmistir. Bu kararda5 proforma faturalardaki tahkim sartinin sadece imzasi bulunan taraflari baglayacagi yönünde karar verilmedigi gerekçesiyle önceki karar bozulmustur. Yargitay'in bu kararindan tahkim sarti içeren proforma faturanin imzalayan taraflar açisindan tahkim kosulunun baglayici oldugunu çikarmak yanlis olmayacaktir. Ancak proforma faturanin yalnizca bir teklif mektubu niteliginde oldugunu kabul eden Yargitay kararlari oldugunu da animsayip, tahkim sartinin sözlesmeye konu edilmesi gerekliliginin de altini çizmekte fayda var.
Yukarida proforma faturanin geçerliligine ve mahkemeler nezdinde önemine örnek teskil eden kararlara yer verilmistir. Ancak Yargitay'in dairelerinin kendi içinde çelisen kararlari olduguna zaman zaman denk geliyoruz.
5.Yargitay 15. Hukuk Dairesi'nin kararina6, proforma fatura aliciya teblig edilmesi üzerine alicinin itiraz etmedigi, ancak alicinin proforma faturada belirlenen fiyatin tamamini da ödemedigi ve kalan bakiye tutarinin alicidan temin edilip saticiya verilmesi istemli olay konu olmustur. Mahkeme ise proforma faturanin Vergi Usul Kanunu'nda düzenlenen bir fatura olmadigini, bu sebeple teklif mektubu niteliginde oldugunu belirtip karsi tarafa teblig edilmesinin ve karsi tarafça itiraz edilmemesinin proforma faturanin içeriginin kesinlestirmeyecegini ifade etmistir. Devaminda ise bilirkisinin proforma faturada belirtilen miktarlari esas alarak düzenledigi raporu yerinde bulmayarak proforma faturadan ve alicinin buna itiraz etmemesinden bagimsiz, 2011 yili itibariyle piyasa bedellerinin tespit edilerek saticinin alicidan temin edemedigi bakiye miktarinin tekrar hesaplanmasi gerektigine karar vermistir. Bu kararda da proforma faturada yazili bedelin kesinlik ifade etmeyecegini görüyoruz.
Proforma faturalar ticaret mahkemelerine ve Yargitay Hukuk Daireleri'ne konu olmakla beraber ceza hukuku bakimindan da gündeme gelebilmektedir. Yargitay 15. Ceza Dairesi E.2017/9478 K.2019/14444 T.9.12.2019 kararinda ön teklif niteliginde olan proforma faturanin sonradan düzenlenen faturayla farklilik tasimasinin dolandiricilik suçunun hile unsurunu tek basina olusturamayacagi yönünde karar vermistir.7
Sonuç
Proforma faturalar ticaret hayatinin vazgeçilmezi olsa da, halen Türk Hukukunda bu faturalarin niteligiyle ilgili bir kanuni düzenleme yapilmadigi, ancak yargi kararlariyla yorumlandigi bunun ise somut olaya ve Yargitay'in ilgili dairesine göre degisiklik gösterebilecegini belirtmis olduk. Proforma faturalar delil baslangici niteliginde olup, kesin delil teskil etmemektedir. Dolayisiyla proforma faturanin varligina güvenip sözlesme yapmayan tacirlerin ileride uyusmazlik çiktiginda sorun yasama olasiligi yüksektir. Herhangi bir ticari iliskiye girmeden evvel hukukçular ile birlikte yorumunu mahkemelerin insafina birakmayacak, uyusmazliklara çözüm üretecek ve hatta yeri geldiginde uygulanacak ülke hukukunu bile içeriginde barindiracak sözlesmeler düzenlenmelidir. Proforma faturalar içerikleri itibariyle birçok unsuru barindirdiklarindan, mahkemelerin basvuracagi ilk belgelerden olmaktadir. Sözlesmeler kadar proforma faturalarin da dogru ve geçerli, bir gün mahkemede degerlendirmeye tabi tutulacagi göz önünde bulundurularak keside edilmelidir.
Footnotes
1 Yargitay 19. HD., E. 2012/14810 K. 2013/14539 T. 24.9.2013 www.lexpera.com Erisim Tarihi:03.04.2022
2 Yargitay Hukuk Genel Kurulu Karari, HGK., E. 2017/813 K. 2017/1259 T. 1.11.2017 www.lexpera.com Erisim Tarihi: 03.04.2022
3 Yargitay 19. HD., E. 2012/14861 K. 2013/4278 T. 07.03.2013 www.lexpera.com Erisim Tarihi:03.04.2022
4 Yargitay 19. HD., E. 2013/6058 K. 2014/3279 T. 20.2.2014 www.lexpera.com Erisim Tarihi: 03.04.2022
5 Yargitay 19. HD., E. 2012/4125 K. 2012/10137 T. 14.06.2012 www.lexpera.com Erisim Tarihi: 03.04.2022
6 Yargitay 15. HD., E. 2015/3564 K. 2015/5632 T. 09.11.2015 www.lexpera.com Erisim Tarihi 03.04.2022
7 Proforma faturanin sahtecilige konu oldugu baska bir karar için bakiniz: Yargitay 11. CD., E. 2014/20965 K. 2016/5391 T. 9.6.2016
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
