ÖZET

Bilindiği üzere, ülkemizde öğrencilerin eğitim gördükleri alanda teorinin yanında pratikte de tecrübe kazanarak uzmanlaşabilmeleri adına farklı staj programları yürütülmekle birlikte zorunlu staj uygulaması da bulunmaktadır. Bu kapsamda öğrencilerin belli tarih aralıklarında staja tabi tutularak eğitim gördükleri alanda uzmanlaşmaları amaçlanmaktadır.

Bu itibarla, bu ve farklı birçok amaçla yürütülen uluslararası projeler mevcut olup, yurtdışından staj yapmak amacıyla bu projeler kapsamında ülkemize gelen yabancı öğrenciler çeşitli firmalarda staj programlarını yürütmektedirler. Bu çerçevede, ülkemize staj yapmak amacıyla gelen ilgili kişilerin sigortalılık ve prim ödeme yükümlülükleri konusunda işverenlerce tereddütler yaşanabilmektedir. Makalemizde, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ("5510 sayılı Kanun"), Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ile Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde ilgili hususa açıklık getirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: 5510 Sayılı Kanun, Yabancı Öğrenci, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği, Prim Ödeme Yükümlülüğü, İşveren.

GİRİŞ

Her ne kadar ülkemizde staj, stajyerlik, aday çırak, çırak, usta kavramları 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ("3308 sayılı Kanun") ile detaylandırılmış olsa da yürütülen uluslararası projeler çerçevesinde yurtdışından ülkemize staj yapmak amacı ile gelen yabancı öğrencilerin sigortalılık yükümlülükleri hususunda ülkemiz sosyal güvenlik mevzuatının irdelenmesi gerekmektedir.

1. ÜLKEMİZE STAJ AMACI İLE GELEN YABANCI ÖĞRENCİLERİN SOSYAL GÜVENLİK MEVZUATINDAKİ SİGORTALILIK DURUMU

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ("5510 sayılı Kanun")'nun "Sigortalı sayılanlar" başlıklı 4. maddesinde, "Bu Kanunun kısa ve uzun vadeli sigorta kolları uygulaması bakımından; (a) Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, (...) sigortalı sayılırlar." denilmektedir.

Anılan Kanun'un ikinci fıkrasının (c) bendinde ise, "Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar, hakkında da uygulanır." hükmü amirdir.

Benzer şekilde, 5510 sayılı Kanun'un "Bazı sigorta kollarının uygulanacağı sigortalılar" başlıklı 5. maddesinin (b) bendinde, "5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası; meslekî ve teknik ortaöğretim ile yükseköğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler, mesleki ve teknik ortaöğretim sırasında tamamlayıcı eğitim ya da alan eğitimi gören öğrenciler, kamu kurum ve kuruluşları tarafından desteklenen projelerde görevli bursiyerler ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 46 ncı maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, 82 nci maddeye göre belirlenen günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar hakkında ise iş kazası ve meslek hastalığı sigortası uygulanır. Bu bentte sayılanlar, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar ve bunlardan bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır." denilmektedir.

Aynı Kanun'un "Sigortalı sayılmayanlar" başlıklı 6. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde, "Bu Kanunun kısa ve uzun vadeli sigorta kolları hükümlerinin uygulanmasında; (...) Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklı kalmak kaydıyla; yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye'ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye'de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar, 4 üncü ve 5 inci maddelere göre sigortalı sayılmaz." hükmü yer almaktadır.

2. ÜLKEMİZE STAJ AMACI İLE GELEN YABANCI ÖĞRENCİLERİN SOSYAL GÜVENLİK MEVZUATINDA PRİM ÖDEME BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ

5510 sayılı Kanun'un "Prim ödeme yükümlüsü" başlıklı 87. maddesinde,

"Bu Kanunun uygulanmasında kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası ve isteğe bağlı sigorta bakımından;

a) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve

(c) bentlerine ve 5 inci maddenin (a) bendine tabi olanlar için bunların işverenleri,

....

e) 5 inci maddenin (b) bendinde belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim görenler ile meslekî veya teknik ortaöğretimde okumakta iken (...)(2) staja tâbi tutulan öğrenciler ile tamamlayıcı eğitim ya da alan eğitimi gören öğrenciler için Milli Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar veya kurumlar, kamu kurum ve kuruluşları tarafından desteklenen projelerde görevli bursiyerler için projenin yürütüldüğü kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör kuruluşları ve üniversiteler, yüksek öğrenim sırasında (...)(2) staja tâbi tutulan veya işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler için öğrenim gördükleri yüksek öğretim kurumu,

g) Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu kararı ile burslandırılan uluslararası öğrenciler için bursluluk statüleri devam ettiği süre boyunca Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı veya Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu tarafından görevlendirilen kurumu, (...) prim ödeme yükümlüsüdür." denilmektedir.

Buna göre, Kanun hükmünde de bahsi geçtiği kapsamda staj programlarını gerçekleştiren öğrencilerin prim ödeme yükümlüsü işveren, Millî Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar veya kurumlar, öğrencinin öğrenim gördüğü yüksek öğretim kurumu yahut görevlendirilen kurumlar olmaktadır.

5510 sayılı Kanun'un yukarıda yer alan hükümlerine ek olarak Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği'nin ( "Yönetmelik" ) "Sigortalılığın başlangıcı ve bildirim yükümlülüğü" başlıklı 11. maddesinin birinci fıkrasında, "Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için çalışmaya, meslekî ve teknik eğitime, meslekî ve teknik ortaöğretim sırasında tamamlayıcı eğitim ya da alan eğitimine, staja veya bursiyer olarak göreve başladıkları tarihten itibaren sigortalı hak ve yükümlülükleri başlar." denilmekle birlikte ikinci fıkrasında "İşverenler, Kanunun 4 üncü maddesi birinci fıkrasının; (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanları, çalışmaya başladıkları tarihten önce, (...) Kuruma e-sigorta yoluyla bildirilmek zorundadır." denilmektedir. Aynı maddenin altıncı bendinde ise, "Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte Kanunun 5 inci maddesinin (b) bendine tabi olanların bildirimleri Milli Eğitim Bakanlığı, öğrencilerin eğitim gördükleri okullar, yüksek öğretim kurumları, kamu kurum ve kuruluşları tarafından desteklenen projelerde görevli bursiyerler için projenin yürütüldüğü kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör kuruluşları ve üniversitelerce yapılır." hükmü yer almaktadır.

Yukarıda yer alan tüm hüküm ve açıklamalar çerçevesinde, 5510 sayılı Kanun'un 4'üncü maddesinin ikinci fıkrasının (c) bendi doğrultusunda hizmet akdi ile çalışan yabancı uyruklu kişiler 4/(a) kapsamında sigortalı sayılmışlardır. Anılan Kanun'un 6'ıncı maddesinin (e) bendinde ise, uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklı kalmak kaydıyla, yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye'ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye'de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar Kanun'un 4'üncü ve 5'inci maddelerine göre sigortalı sayılmayarak istisna tutulanlar arasında yer almıştır.

Öte yandan, ülkemizin diğer ülkeler ile imzaladığı ikili ya da çok taraflı sosyal güvenlik sözleşmelerinde de iki ülke vatandaşlarının karşılıklı olarak diğer ülkede geçici görevli ya da geçici görevli olmaksızın çalışmaları halinde hangi ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olunarak uygulanacak olan ülkeye ilişkin hükümler mevcut bulunmaktadır.

Bu çerçevede, Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun'un Uygulama Yönetmeliği ("Uygulama Yönetmeliği")'nin "Muafiyetler" başlıklı 55. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde, "İki yılı geçmemek ve eğitim süresiyle sınırlı olmak üzere durumunu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlayarak üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşlarına bilgi ve görgülerini artırmak üzere gelen yabancıların, (...) çalışma izni almalarına gerek bulunmamaktadır." denilmektedir.

SONUÇ

Yukarıda yer alan mevzuat hükümleri çerçevesinde, Uygulama Yönetmeliği'nin 55. maddesi kapsamında olan kişiler çalışma izin uygulamasından muaf olmakla birlikte, ülkemize staj amacı ile gelen yabancı öğrenciler ile ulusal ajansların yürüttüğü programlar kapsamında gelenler ve iki yılı geçmemek üzere üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşlarına bilgi ve görgülerini artırmak üzere gelen yabancılarla ilgili olarak;

  • Ülkeler arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunması halinde, ikili sözleşmede yer alan hüküm doğrultusunda hareket edilmesi,
  • İkili sözleşmenin akdedilmemiş olması halinde ise, yabancı öğrencilerin 5510 sayılı Kanun'un 5'inci maddesinin (b) fıkrası kapsamında bulunmasını gerektirecek özel bir düzenleme bulunması halinde bu kişilerin 5/(b) kapsamında sigortalı sayılmaları gerekecektir. Bu kapsamdaki kişilerin prim ödeme yükümlüsü 5510 sayılı Kanun'un 87. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde belirtilen kamu kurum ve kuruluşlarıdır.

Aksi durumda ise, 5510 sayılı Kanun'un 4'üncü maddesinin (c) bendi gereğince, bu kişilerin 4/(a) kapsamında sigortalı sayılmaları gerekecek olup bu kapsamda sigortalı olanların prim ödeme yükümlüsü de işveren olacaktır.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.