Zıya, bir maldan ekonomik olarak yararlanma imkanının ortadan kalkması durumunu ifade etmektedir. Hasar ise bir malın ekonomik kıymetini azaltan ancak ortadan kaldırmayan zararların tümüdür.

Zıya Kavramı

Zıya, bir maldan ekonomik olarak yararlanma imkanının ortadan kalkması durumunu ifade etmektedir. Buna göre zıya halinin gerçekleşmesi için bir malın cismen yok olması bir zorunlı bir şart değildir. Malın cismen mevcut olması halinde dahi ondan ekonomik olarak istifade etme imkanının kalmaması durumunda zıya hali söz konusu olmaktadır.                

Buna ek olarak bir eşyanın, artık ekonomik olarak fayda getirmeyecek kadar geç teslim edilmesi hali de zıya olarak tanımlanabilmektedir. Nitekim 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun 874. Maddesi bu durumu "Eşya, taşıma süresini izleyen yirmi gün içinde teslim edilmezse, hak sahibi ona zayi olmuş gözüyle bakabilir." hükmüyle tanımlanan zıya karinesiyle belirtmektedir.      

Zıya karinesinin süre bakımından şartı eşyanın tesliminin tahammül edilmesi beklenemeyecek kadar gecikmiş olmasıdır. Buna göre bu mahiyette bir gecikmenin zıya niteliğini teşkil edebilmesi için cismen yok olmanın sonuçlarını doğurması gerekmektedir.                

TTK'nın 874. Maddesi hükmünde bu süre yurtiçi taşımalarda yirmi gün ve sınır ötesi taşımalarda ise otuz gün olarak belirlenmiştir.                

Ancak Eşyaların Karayolundan Uluslararası Nakliyatı İçin Mukavele Sözleşmesi (CMR) bu konuda farklı bir süre öngörmektedir.  CMR'ye tabi taşımalarda taşıma süresi sözleşmede kararlaştırılmış ise bu sürenin bitiminden itibaren 30 gün geçtikten sonra malın zayi olduğu kabul edilir. Taşıma süresi sözleşmeyle belirtilmemişse, yükün taşıyıcıya tesliminden itibaren 60 günün geçmesiyle zıya karinesi kullanılabilir hale gelmektedir.

Hak sahibinin Eşya Bulunduğunda Kendisine Haber Verilmesini İsteme Yetkisi                

TTK'nın 874. Maddesinin 2. fıkrası hak sahibi eşyanın zıyaı dolayısıyla tazminat alırsa, bunun ödenmesi esnasında eşyanın daha sonra bulunması hâlinde, derhâl kendisine haber verilmesini isteyebileceğini düzenlemektedir.                 Belirtmemiz gerekir ki CMR'de, eşyanın daha sonradan bulunması halinde haber verilmesinin istenmesi talebinin yazılı olarak yapılması gerekliliği düzenlenmektedir.                

Ayrıca TTK haber alma isteğini herhangi bir süre ile sınırlamamaktadır. Ancak CMR, eşyanın tazminatın ödenmesi tarihinden itibaren 1 yıl içinde bulunması halinde kendisine bilgi verilmesini isteyebileceğini düzenlemektedir.

Hak Sahibinin Eşyanın Kendisine İadesini İsteme Yetkisi                

TTK 874(3) hükmü hak sahibine eşyanın bulunduğunun haberini aldıktan 30 gün içinde eşyanın kendisine iade edilmesini isteme yetkisi vermektedir. Eşyanın hak sahibine verilmesi için ödenmiş olan tazminatın geri ödenmesi ve ödenmesi gereken taşıma ücretinin taşıyana ödenmesi gerekmektedir.                

Zıya karinesine dayanıldığı için zıya tazminatı ödenmek zorunda kalınan eşyanın, bulunduğu vakit hak sahibine haber verilmesi isteğinin hiç yapılmaması durumunda veya haber verilmiş olmasına rağmen 30 gün içinde iadesi istenmemiş olması durumunda taşıyıcı o eşya üzerinde serbestçe tasarrufta bulunma yetkisini elde etmektedir.

Hasar Kavramı

Bir malın ekonomik kıymetini azaltan zararlar, hasar kavramı ile açıklanmaktadır.                

Malın hasara uğraması halinde gönderilen veya gönderen, malı hasarlı haliyle almak durumundadır.                

Durum her ne kadar böyle olsa da malın uğradığı zarar ondan elde edilmesi beklenen ekonomik yararı tamamen kaldıracak nitelikteyse artık hasardan değil zıya halinden bahsedilmesi gerekmektedir. Zararın Miktarının Belirlenmesi                

Taraflar arasında "Teslimde Özel Menfaat Şartı" (Special Interest In Delivery) kararlaştırılmamış ise, zarar, yükü teşkil eden eşyanın yüklenmek üzere teslim olunduğu yer ve zamanda ki ekonomik değerinin esas almasıyla ve zararın türüne göre tespit edilmektedir.

Eşya Değerinin Tespiti                

Eşyanın değeri, piyasası varsa bu fiyata göre, eğer piyasası yoksa aynı tür ve nitelikteki malların cari değerine göre tayin edilmektedir.                

Eşyanın taşımak üzere teslim edilmesinden hemen önce satılmış olması halinde, satıcının faturasında taşıma giderleri mahsup edilerek gösterilen satış bedelinin piyasa fiyatı olduğu varsayılmaktadır.                

Yukarıda da belirtildiği gibi bu değerler, eşyanın yüklenmek üzere teslim olunduğu yer ve zamanda ki değerler esas alınarak tespit edilmektedir.

Zıya veya Hasar Halinde Zararın Tespiti                

TTK 880 hükmüne göre zararın kısmen veya tamamen zıya şeklinde meydana gelmesi durumunda, zarar, eşyanın taşınması için teslim edildiği yere göre belirlenmektedir.                

Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise eşyanın hasara uğraması hâlinde, onun taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki hasarsız değeri ile hasarlı değeri arasındaki farkın tazmin edilmesi gerektiği düzenlenmektedir. Bu durumda zararı azaltmak ve gidermek için yapılacak harcamaların birinci cümleye göre saptanacak değer farkını karşıladığı karine olarak kabul edilmektedir. Ancak bu halde, malın hasarının giderilmiş olan halinin değeri ile malın hiç zarara uğramamış olan değeri arasında bir farkın bulunması durumunda, oluşan bu değer kaybı zarar içinde değerlendirilmektedir.

Teslimde Özel Menfaat Şartının Kararlaştırılmış Olması Durumu                 

Taşıma sözleşmesinin tarafları, taşınan eşyanın varma yerine ulaşması ve gönderilene teslim edilmesi halinde özel bir menfaatin gerçekleşeceğinden bahisle, teslime ilişkin bir özel menfaat değeri belirlemişler ise, yük zararı hesaplanırken taraflar arasında kararlaştırılan bu özel menfaat değeri esas alınır.                

CMR'de açıkça öngörülen bu uyugulama, TTK'da yer almamaktadır. Ancak doktrinde bu uygulamanın TTK'nın asıl taşıyıcının yaptığı sorumluluğu genişleten anlaşmaların fiili taşıyıcıyı da bağlaması şartının öngörüldüğü 888. Maddesinden hareketle gerçekleştirilebileceği savunulmaktadır.

Yük Zararı Halinde İleri Sürülebilecek Diğer Talep Hakları                

TTK'nın 881. maddesi yük zararından sorumlu olan taşıyıcının, ayrıca yük zararının belirlenmesi için yapılması zorunlu olan giderleri de tazminle yükümlü kılmaktadır.                

Taşıyıcının taşınan eşyanın zayi olması veya hasara uğraması sebebiyle yük zararından sorumlu olduğu hallerde, almış olduğu taşıma ücretini de iade etmesi esası yük zararının hasara uğraması halinde de uygulanmaktadır. Buna göre TTK'nın 882. madde hükmünde hasar halinde iadenin hasara uğrayan eşyanın hasarlı değeri ile hasarsız değeri arasındaki orana göre yapılması öngörülmektedir.                

Yük zararından sorumlu olan taşıyıcı aynı zamanda boşa giden diğer giderleri de karşılamakla yükümlüdür. Buna göre TTK'nın 883. maddesinde taşıyıcının, zararın meydana geldiği taşıma için yapılmış olan ancak boşa giden ödenmiş gümrük vergileri, resimler, harçlar, komisyonlar, yükleme ve istif ücretlerini zıya halinde tamamen; hasar halinde ise hasarlı değer ile hasarsız değer arasındaki oran nispetinde karşılaması gerektiği düzenlenmektedir.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.