Dünya Sağlık Örgütü tarafından 11 Mart 2020 tarihi itibariyle virüsün yayılma hızı ve ciddiyeti sebebiyle alarm seviyesine geçilmiş ve Covid-19 pandemik bir hastalık ilan edilmiştir. Koronavirüsün beklenmedik bir hızla yayılması ile Türkiye'de çeşitli tedbirler alınmaya başlanmış ve bu çerçevede 65 yaş ve üstü kişiler ile kronik rahatsızlığı bulunanların ve 20 yaş ve altındaki kişilerin sokağa çıkması geçici bir süre ile yasaklanmıştır.

Salgının yayılmasının önlenmesi amacıyla sosyal teması en aza indirebilmek için alınan tedbirlerden dolayı gerçek ve tüzel kişilerin hak kayıplarının engellenmesi için ise 26.03.2020 tarihli ve 31080/ Mükerrer sayılı Resmi Gazete'de 7226 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ["7226 Sayılı Kanun"] yayımlanmıştır. 7226 Sayılı Kanun'un Geçici 1. maddesi ile bazı süreler belirli bir zaman dilimine kadar durdurulmuştur.

Bu yazımızda 7226 Sayılı Kanun'la durdurulan sürelerin çek hukukuna ve özellikle çekin ibrazına ilişkin sürelere etkisini inceleyeceğiz.

Mücbir Sebep Halinde Çekin İbrazına İlişkin Süreleri Uzatan Türk Ticaret Kanunu'nun 811. Maddesi Covid-19 Salgını Süresince Uygulanacak Mı?

Çekin ibrazına ilişkin kanunda gösterilen süreler emredici yani taraflarca değiştirilemez olmakla birlikte mücbir sebep hali bu kuralın bir istisnasıdır. Hamil, kendi iradesi dışında meydana gelen bir olaydan dolayı, ibraz süresi içinde çeki muhatap bankaya ibraz edemeyebilir. Bu konu, Türk Ticaret Kanunu'nun ["TTK"] 811. maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Nelerin mücbir sebep kabul edileceğine ilişkin tahdidi bir düzenleme bulunmamakla birlikte, öğretide genel olarak, önceden kaçınılması ya da büyük dikkat ve özenle dahi önlenmesi mümkün olmayan olağanüstü olaylar mücbir sebep şeklinde tanımlanabilir1.

Çek ibrazı bakımından bir olayın mücbir sebep sayılabilmesi için üç şartın bir arada gerçekleşmesi gerekir2. Bunlar: Mücbir sebep teşkil edebilecek olay çekin ibraz süresi sona ermeden ortaya çıkmalıdır; hamilin ya da yetkili kıldığı kişinin şahsından kaynaklanan bir olay olmamalıdır; çek, mücbir sebep sayılabilecek olay devam ettiği sürece hamilin elinde olmalıdır3.

Günümüz koşullarında da yukarıdaki şartların oluşması halinde, Covid-19 salgını mücbir sebep olarak nitelendirilebilecektir. TTK'nın 811. maddesinde göre; hamil, mücbir sebebi gecikmeksizin kendi cirantasına ihbar etmeye ve bu ihbarı çeke veya alonja kaydedip, bunun altına, yerini ve tarihini yazarak imzalamakla zorunludur. TTK'daki yasal düzenleme böyle olmakla birlikte 7226 Sayılı Kanun ile getirilen özel ve yakın tarihli düzenleme öncelikli olarak uygulama alanı bulacağından TTK'nın 811.maddesinin detaylarına değinmekte bu yazımız bakımından fayda bulunmamaktadır.

7226 Sayılı Kanun'un Çek İbraz Süresine Etkisi

7226 Sayılı Kanun'un geçici 1. maddesi hükmü uyarınca Covid-19 salgınının ülkemizde görülmüş olması sebebiyle yargı alanındaki hak kayıplarının önlenmesi amacıyla; dava açma, icra takibi başlatma, başvuru, şikâyet, itiraz, ihtar, bildirim, ibraz ve zamanaşımı süreleri, hak düşürücü süreler ve zorunlu idari başvuru süreleri de dâhil olmak üzere bir hakkın doğumu, kullanımı veya sona ermesine ilişkin tüm süreler 13.03.2020 (bu tarih dâhil) tarihinden itibaren 30.04.2020 (bu tarih dâhil) tarihine kadar durdurulmuştur.

İlgili düzenleme ile "ibraz süreleri" ve " bir hakkın doğumu, kullanımı veya sona ermesine ilişkin tüm süreler" kapsama alındığı için çekin ibrazına ilişkin sürelerin de durduğunu söylemek mümkündür.

Bu süreler, durma süresinin sona erdiği günü takip eden günden itibaren işlemeye başlar. Durma süresinin başladığı tarih itibarıyla, bitimine on beş gün ve daha az kalmış olan süreler, durma süresinin sona erdiği günü takip eden günden başlamak üzere on beş gün uzamış sayılır. Salgının devam etmesi halinde Cumhurbaşkanı durma süresini altı ayı geçmemek üzere bir kez uzatabilir ve bu döneme ilişkin kapsamı daraltabilir.

İbraz Süresinin Durmasından Ne Anlamak Gerekiyor?

TTK'nın 796. Maddesi ile çekte ibraz süreleri düzenlenmiştir. Normal koşullar altında bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün; düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. TTK'nın 795.maddesi gereği çek, kural olarak görüldüğünde ödenir. Yine özel kanun niteliğindeki 5941 Sayılı Çek Kanunu'nun 3. maddesinin 8. fıkrasında da esasında çekin görüldüğünde ödenmesi sistemi kısmen korunmuş ancak düzenleme tarihinden önce ibraz edilen çekin kısmen veya tamamen ödenmemesinden dolayı hukuki takip yapılamayacağı düzenlenmiştir.

Öte yandan Çek Kanunu'nun geçici 3.maddesinin 5.fıkrası "1/12/2020 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir " şeklinde olduğundan çekin görüldüğünde ödenmesi kuralı ilgili tarihe kadar uygulanamayacaktır. Öğretide PASLI'nın görüşüne4 bu düzenleme ile kastedilen husus, yasal ibraz süreleri başlamadan çekin ibrazının mümkün olmadığıdır.

Bu noktada PASLI, somut durumdaki gibi işlemeye başlayan ibraz süresinin durması halinde de aynı şekilde ibrazın yapılamayacağını; işlemeyen sürenin sadece alacaklıyı değil, çek işleminin tüm taraflarını kapsadığını savunmaktadır5. Zira yazara göre Çek Kanunu'nun geçici 3.maddesi ile ibraz süresinin anlamı değişmiş ve bu süre ile alacaklı olan hamilin ibraz olanağının bulunduğu zaman aralığı gösterilmiştir6. Bu halde sürenin durmasından ibrazın da mümkün olmadığını anlamak gerekmektedir7. Bu görüşe göre, Cumhurbaşkanı tarafından durma süresi uzatılmaz ise hamil, 7226 Sayılı Kanun'daki düzenlemeye göre -resmi tatilde ibraz olmayacağına göre- 04.05.2020 tarihi itibarıyla çeki yeniden ibraz edebilir ve bankanın ödeme sorumluluğu/zorunluluğu ancak bu tarih itibarıyla var olabilir8. Netice olarak bu görüş benimsendiği takdirde bu dönemdeki tüm karşılıksız çek işlemleri sorunlu olacaktır ve hamiller, icra takibi yaptıkları vakit, geçerli bir ibrazın olmadığı savunması ile karşılaşabileceklerdir9.

Öğretide ileri sürülen bir diğer görüşe göre ise, 7226 Sayılı Kanun ile getirilen hüküm hak kaybının önlenmesi saikiyle getirildiğinden, bunun sadece alacaklı [çek hamili] yönünden ibraz süresini uzatan bir kural olarak yorumlanması gerekiyor. ULUSOY'un da katıldığı bu görüş uyarınca çek ibrazı yasaklanmamış olup bankaların çek ibrazı halinde, çekin karşılığı varsa, ödeme yapması gerekiyor ve çekin karşılığı yok ise bankalar "karşılıksız işlemi" yapmak zorunda10.

Uygulamada Çek İbrazı Kabul Ediliyor Mu?

Burada ifade etmek gerekir ki mevcut bu karşıt görüşler piyasalar bakımından da bir akıl karışıklığına yol açıyor ve çek hamilleri, borçlular ve muhatap bankalar nasıl davranmaları gerektiği konusunda oldukça tereddütlüdür.

Çek belirsizliğinin piyasaları kilitlediğine ilişkin bilgileri de pek çok haber kaynağı bu süreçte aktarmaktadır11.

Esasında 7226 Sayılı Kanun, Resmi Gazete'de yayımlandıktan bir gün sonra 27.03.2020 günü Türkiye Bankalar Birliği ["TBB"] tarafından yapılan kamuoyu duyurusu12 uyarınca uygulamada çek ibrazının bankalarca kabul edileceği öngörüsünde bulunmak mümkün görünüyor. Zira TBB tarafından yapılan duyuruda kurumsal ve ticari müşterilerin, bugüne kadar gerçek ticari işlemlerine dayalı olarak keşide ettikleri ve edecekleri çeklerinin ödenmesi amacıyla, her bir banka tarafından ayrı ayrı belirlenmek üzere tahsis edilen limitler dahilinde kredi kullandırılmaya devam edileceği, "Çek Ödeme Destek Kredisi" ile müşterilerin ticari itibarlarının korunmasına katkı sağlanmasının amaçlandığı açıklanmıştır.

Uygulamanın ne yönde şekilleneceğini önümüzdeki günlerde daha rahat bir şekilde gözlemlemek mümkün.

Belirsizliğin Giderilmesi İçin Yeni Bir Düzenlemenin Yapılması, Piyasalarda Çek İle İlgili Oluşan Gerginliği Azaltabilir

Sürelerin durdurulmasına ilişkin 7226 Sayılı Kanun'un kabulünün ardından TBB'nin ticari işlemlere dayalı keşide edilen ve edilecek olan çeklerin ödenebilmesi için işletmelere yönelik olarak, Hazine destekli, Kredi Garanti Fonu kefaletli kredi protokolünün uygulamaya konulacağını duyurması, uygulamada bankalar tarafından çek ibrazının kabul edilmeye devam edilebileceği yönünde bir öngörü doğurmaktadır.

Yukarıda detayları ile açıklamış olduğumuz üzere öğretide 7226 Sayılı Kanun'un geçici 1. maddesinin çek ibrazı bakımından nasıl yorumlanması gerektiği hususunda iki ayrı görüş bulunmakta. İlk görüşe göre 13.03.2020 tarihinden 04.05.2020 tarihine kadar çeklerin muhataba ibraz edilmesi mümkün olmayıp, geçersizdir. Ancak ikinci görüşe göre ise getirilen hüküm hak kaybının önlenmesi saikiyle getirildiğinden, bunun sadece alacaklı [çek hamili] yönünden ibraz süresini uzatan bir kural olarak yorumlanması gerekiyor.

Piyasaların oldukça hassas olduğu bir dönemde, uygulamada ayrıklıklar oluşmaması ve çek hukuku bakımından belirsizliğin giderilebilmesi için yeni bir düzenlemenin yapılması piyasaların gerginliğini azaltabilir ve hem alacaklılara hem de borçlulara yol haritası çizebilmek için bir imkan tanınmış olur. Zira belirsiz düzenleme uyarınca kötü niyetli borçluların ödeme gücü olmasına rağmen ödemelerini yapmaması/ geciktirmesi de bu süreçte yaşanabilecek tatsızlıklardan biri olarak karşımıza çıkabilir.

Footnotes

[1] Tunçomağ, Kemal, Borçlar Hukuku Genel Hükümler; İstanbul, 1968, s. 459.

[2] Yeşim, Aker, Çekten Cayma Ve Ödeme Yasağı, Beta Yayınları, İstanbul, 2008, s. 100.

[3] Yargıtay 11. Hukuk Dairesi'nin 21.01.1985 tarih ve E. 1984/5809, K. 1985/52 sayılı ilamı

[4] Paslı, Ali, COVID-19 Salgınının Çek Hukukuna Etkisi: Güncel Koşullar Sürerken Çek İbrazı Mümkün Müdür? http://www.ticaretkanunu.net/ali-pasli-covid-19-salgininin-cek-hukukuna-etkisi-guncel-kosullar-surerken-cek-ibrazi-mumkun-mudur/ [E.T. 06.04.2020]

[5] Paslı, Ali, COVID-19 Salgınının Çek Hukukuna Etkisi, s. 4.

[6] Paslı, Ali, COVID-19 Salgınının Çek Hukukuna Etkisi, s. 5.

[7] Paslı, Ali, COVID-19 Salgınının Çek Hukukuna Etkisi, s. 5.

[8] Paslı, Ali, COVID-19 Salgınının Çek Hukukuna Etkisi, s. 6.

[9] Paslı, Ali, Çeklerin Pandemi Süresince İbrazının Devamına İlişkin Güncel Uygulamanın Eleştirisi, http://www.ticaretkanunu.net/ali-pasli-ceklerin-pandemi-suresince-ibrazinin-devamina-iliskin-guncel-uygulamanin-elestirisi/ [E.T. 07.04.2020]

[10] Ulusoy, Erol, Koronavirüs salgını çeki nasıl etkiler?,https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/prof-dr-erol-ulusoy/koronavirus-salgini-ceki-nasil-etkiler-6180933 [E.T. 08.04.2020]

[11] https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/cek-belirsizligi-piyasayi-kilitledi-5732895/ ; https://www.yenicaggazetesi.com.tr/korona-piyasayi-kilitledi-nakit-akisi-durma-noktasinda-274425h.htm [E. T. 08.04.2020]

[12] Bkz. https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/7656/TBB_KD_270320.pdf

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.