Içerik

Non-Fungible Token (NFT) ve Telif Hakki

Gelisen yeni medya ve teknoloji hayatin her alaninda oldugu gibi sanat alaninda da etkisini göstermektedir. Sanatin üretim ve dagitim seklini degistiren, blockchain teknolojisinin ürünü olan Non-Fungible Token (NFT) de bu gelismelerden biridir.

"Code is new art & code is new money'' mottosundan yola çikan kripto sanat, sanat eserini fiziki ortaminin disina çikarip, online olarak üretilebilen- el degistirebilen bir kimlige bürünmesini saglayarak eski sanat anlayisimizi tümünden degistiren bir yenilik olarak karsimiza çikmaktadir. Son günlerde adindan sikça söz ettiren ve ütopik rakamlara alici bulan NFT sanat eserleri, verinin dünyada milyonlarca bilgisayarda ayni sekilde depolanmasini saglayan Blockchain teknolojisinin bir ürünüdür. NFT'ler, dijital ortamda üretilmis veya dijital ortama aktarilmis; resim, gif,  video  veya ses dosyalarinin blok zincirin bir parçasi haline getirilmesi ile yani "Mint" edilmesi ile olusurlar. Günümüzde dijital cüzdana sahip herkes sahip oldugu eseri belirli bir bedel karsiliginda NFT haline getirip, pazardaki mevcut platformlarda satisa sunabilmektedir.

Hukukun da degisen sanat üretimi ve dagitimi anlayisina uygun olarak degismesi ve gelismesi zarureti hasildir. Kripto sanatin hukuk dünyasinda dogurdugu etkileri ve telif hukuku bakimindan getirdigi yenilikleri daha iyi anlamak adina birkaç kavrami incelemeyi faydali görmekteyiz.

Blockchain Nedir?

Blockchain bir agdaki islemlerin kaydedilmesi ve varliklarin takip edilmesi sürecini kolaylastiran, paylasilan ve üzerinde degisiklik yapilamayan büyük bir defter gibi düsünülebilir. Bu defterde kaydedilen varliklar somut (ev, araba, nakit, toprak) veya soyut (patent, telif haklari, marka) olabilir. Bu gibi degerli hemen hemen her sey bir blockchain aginda izlenebilir ve üzerinde islem yapilabilir. Blockchain, yalnizca izni olan ag üyeleri tarafindan erisilebilen ve üzerinde degisiklik yapilamayan, anlik paylasilan, tamamen seffaf bilgiler sagladigi için bilginin sunulmasi için idealdir.  Üyeler, gerçegin tek bir görünümünü paylastigindan bir islemin bastan sona tüm ayrintilari görüntülenebilir, bu nedenle blockchain verimli olmanin yaninda oldukça güvenlidir. Blockchain günümüzdeki internet aglarinin aksine merkeziyetsizlik prensibi üzerine kurulmustur. Merkeziyetsiz yapisi nedeniyle tüm islemler aracisiz yani üçüncü bir kisinin kontrolü, müdahalesi olmaksizin direkt gerçeklesir. Bu sayede verilerin tek bir elden kontrol edilmesi, degistirilmesinin önüne geçilmistir.

NFT Nedir?

NFT'nin açilimi "non- fungible token"dir. Degistirilemez token (jeton)  anlamina gelen NFT'ler, tipki Bitcoin ve diger kripto para birimleri gibi, blockchain teknolojisini kullanan veri birimleridir. Ancak kripto para birimlerinden farkli olarak, NFT'lerin kendine ait bir blok zincirleri yoktur. Varliklarini mevcut bir kripto para biriminin (Çogunlukla Etherium) blokzincirine bagimli sekilde sürdürürler ve fotograf, video, ses ve diger dijital dosya türleri gibi ögeleri temsil etmek için kullanilabilirler.

NFT'nin en önemli özelligi, diger birimlerden farkli olarak dijital bir varligin benzersiz oldugunu ve bu nedenle birbirinin yerine geçemeyecegini onaylayan, degistirilemez (non- fungible) veri birimi olmasidir.

Degistirilemezlik prensibini bir örnek ile açiklayacak olursak: Bir para birimi olarak "TL" muadilleriyle degistirilebilir niteliktedir. Elimizde 4 adet 5 TL'lik banknot bulundugunu düsünelim, bu banknotlari 20 tl ile degistirdigimizde elimizde farkli bir para olmasina ragmen degeri ve islevi aynidir. NFT'ler ise her biri kendine ait kimlige sahip- benzersiz yapilardir. Bu da NFT'nin neden güvenilir oldugunu ve günümüzde kolaylika kopyalanabilen bilhassa dijital sanat eserlerinin üretimi ve dolasimi için neden tercih edildigini açiklar.

NFT sanat eserleri üretildikleri andan itibaren (Veya üretilmis bir eserin mint edilmesinden itibaren) kendilerine ait kimlige sahiptirler. Bu anlamda NFT'yi esere derc edilen elektronik bir imza gibi düsünebiliriz. Bu sayede bir NFT eserin kolaylikla izi sürülebilir, orijinal olup olmadigi anlasilabilir ve hatta blockchain teknolojisi sayesinde eserin kimlerin elinden geçerek son kullanicisina ulastigi tespit edilebilir. NFT eserlerin aksine, fiziki sanat eserlerinin izini sürmek imkansiza yakindir. Örnegin; Mona Lisa'nin Louvre Müzesi'ne gelene kadar kaç kez el degistirdiginin, ilk kez kaç birim paraya satildiginin tespitini yapmak oldukça zordur. Ancak kripto sanat eserleri blok zincir içerisinde kolaylikla takip edilebilir ve tüm bu verilere ulasilabilir. Ayni sekilde fiziki bir sanat eserinin orijinalliginin tespiti de oldukça zaman ve uzmanlik gerektiren bir istir. Nitekim ABD'nin en ünlü sanat galerilerinden Knoedler Galerisi'nde uzunca bir süre Pollack ve Rothko gibi ünlü ressamlarin sahte eserleri satilmis ve ancak bunun tespiti yillar sonra yapilabilmistir. Oysa NFT eserlerin kendilerine ait dijital bir bandrole sahip olmalari sayesinde eserlerin orijinalliginin tespiti oldukça kolaylasmistir.

Blockchain teknolojisinin getirdigi bir diger yenilik ise akilli sözlesmelerdir. Ethereum kod yapisini kullanarak gelistirilen akilli sözlesmeler, önceden belirlenmis bir kod parçaciginin belirli bir veri (para, data vs.) ile harekete geçmesini ve aradaki 3. kisileri ortadan kaldirarak islemin otomatik olarak yapilmasini saglamaktadir. Bu durum günümüzün otomatlariyla benzerlik göstermektedir. Tipki bir otomata para attigimizda makinenin bu komutla harekete geçmesi ve içecegimizi herhangi bir araci olmadan alabilmemiz gibi akilli sözlesmeler sayesinde de araciya gerek duyulmaksizin, belirli bir islemin her tekrarlanisinda sözlesme kendini gerçeklestirir. Bu sayede bir NFT eser sabibi, eseri her el degistirdiginde kedisinin belli bir miktar komisyon alacagini kararlastirilabilir. Bundan sonra bir araciya veya baskaca bir onay mekanizmasina gerek olmaksizin eser her el degistirdiginde alicilar bu sözlesmeyi harekete geçirmis olur ve belirlenen miktar otomatik olarak eser sahibinin cüzdanina aktarilir. Böylece fiziki sanat eserlerinde oldugu gibi eserin, eser sahibinin elinden çiktiktan sonra degerlenmesine ragmen eser sahibinin bu degerden faydalanamamasi gibi dezavantajlarin önüne geçilmis olur.

Ilginizi Çekebilir: Akilli Sözlesmeler (Smart Contracts).

NFT eserler yalnizca bir tane üretilebilecegi gibi eser sahibi belirledigi adette üretilmesini de tercih edebilir. Bu eserlerin degeri, essiz olmalarindan kaynaklanmaktadir. Ayni tablonun yüzlerce reprodüksiyonu bulunabilir veya dijital bir eser rahatlikla kopyalanabilir olsa da "asil degerli olan, az olandir" mantigi ile hareket eden sanatçilar- koleksiyonerler için biricik olan NFT sanat eserlerinin degeri her geçen gün artmakta ve  popüler bir hale gelmektedir. Bu anlamda, NFT'lerin telif hakki korumasindan yararlanip yararlanamayacagi, eser sahipliginin tespiti ve eser sahiplerinin ne sekilde korunacagi konusu oldukça önem arz etmektedir.

Telif Hukuku Açisindan Önemi

Türk hukukunda sanat eserlerinin niteligi ve korunmasi  5846 sayili Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile düzenlenmistir.  Mutlak haklardan olan telif hakki  "Kisinin her türlü fikri emegi ile meydana getirdigi ürünler üzerinde hukuken bulunan haklardir." Telif hakki, tek bir haktir, bir haklar demeti degildir. Bu duruma doktrinde çekirdek hak denmektedir. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki telif hakki, tescile gerek olmaksizin, eserin meydana getirilmesiyle dogmakta ve sahibine eser üzerinde bulunan maddi(mali)- manevi haklarini kullanma ile 3.kisileri bu haklari kullanmaktan men etme yetkisi tanimaktadir. Sanatçinin eseri üzerindeki maddi ve manevi haklari su sekildedir:

  • Manevi Haklar: Eser sahibinin adinin belirtilmesi, umuma arz hakki, eserde degisiklik yapilmasini menetme ve hukuken zilyet ve malik durumuna gelen kisilere karsi ileri sürülebilen bazi yetkiler (Eser sahibinin gerekli durumlarda, aslin maliki ve zilyedinden, koruma sartlarini yerine getirmek kaydiyla bazi eserlerin asillarindan geçici bir süre için yararlanma talep etme hakkina sahiptir.)
  • Mali haklar: Isleme, çogaltma, yayma, temsil, umuma iletim ve güzel sanat eserleri bakimindan satis bedellerinden pay alma (pay ve takip hakki) yetkilerinden olusmaktadir.

Eser sahibi, eser üzerindeki haklarina tecavüz halinde  FSEK md. 71-72 ile  cezai; md. 70 ile hukuki anlamda korunmaktadir. Bu durumda eser sahibi tespit davasi, tecavüzün men'i davasi, tecavüzün ref'i davasi ile maddi-manevi tazminat davalarini açabilir.  Tecavüzde bulunan kisi hakkinda ayrica FSEK 71-72 maddeleri ile cezai müeyyideler düzenlenmistir.

Eser kavrami FSEK m.1/B ile "Sahibinin hususiyetini tasiyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayilan her nevi fikir ve sanat mahsulleri'' seklinde açiklanmis olup, NFT eserleri bu kapsamda degerlendirmek mümkümdür. NFT'ler de FSEK'tek tanima uygun düstügü ölçüde, fikri bir çabanin ürünü olmasi ve sahibinin hususiyetini tasimasi kosulu ile ulusal ve uluslararasi korumadan faydalanabileceklerdir. Bu anlamda mint edilmis dijital bir çizim veya fotografin eser kapsaminda korunmasina kesin gözle bakilsa da örnegin bir tweetin ekran görüntüsünün mint edilmesi halinde olusan NFT'nin eser vasfina sahip olup olmayacagi oldukça tartismalidir.

Eser sahipligi kavramini NFT eserler açisindan incelememiz gerekir ise:  FSEK uyarinca bir eserin sahibi onu meydana getiren kisidir ve eser sahibi, eserinden ekonomik olarak faydalanmak, manevi varligini korumak hak ve yetkilerine haizdir. NFT sanat eserleri üzerindeki tasaruf hakki da eser sahibinin elindedir. Eser sahibi eserini kopyalayabilir, baska kullanicilara hediye edebilir, akilli sözlesmelerle devredebilir veya eserini kalici olarak yok edebilir.

NFT sanat eserleri her ne kadar eserin kim tarafindan kaç adet olmak üzere blok zincire kaydedildigi, eserin kimler tarafindan satin alindigi hususlarinda ilgilisine  tapu sicili gibi kesin ve seffaf bir bilgi sunsa da, eserin kimin fikri ürünü oldugu konusunda bir tespitte bulunulamamaktadir. Bir dijital çizimin veya bir yagli boya tablonun birebir aynisinin jpeg dosyasi olarak NFT'ye dönüstürülmesi (mint edilmesi) durumunda, kesin olarak bilebilecegimiz eserin kim tarafindan ilk olarak blockchaine dahil edildigidir. Bu bakimdan NFT, eserin orijinalliginin tespiti ve takip edilebilirligi bakimindan birçok yenilik getirse de mutlak anlamda fikri emek sahibini tespit ettiginden bahsedemeyiz. Bu sebeple eser sahipligi konusunda bir itilaf olmasi halinde ilgili mahkemede tespit davasi açilmasi gerekmektedir.

Eserin,  sahibi tarafindan NFT haline getirildikten sonra fikri haklara aykiri sekilde kopyalanmasi halinde ise, NFT orijinallik tespitinde tapu sicili gibi hareket edecek ve orijinal eser sahibi tecavüze karsi kanunda düzenlenen hukuki ve cezai korumalardan yararlanabilecektir. Orijinal NFT eserin sahip oldugu yazilim, fiziksel sanat eserlerinde eser sahibinin imzasi gibi düsünülebilir. Bu sekilde imzalanmis bir tablonun binlerce replikasi olabilir ancak orijinali yalniz bi tanedir ve bu nedenle degerlidir. Iste diger eserlerde oldugu gibi kripto sanat eserlerinde de eser sahibi, replika bir ürüne karsi sahip oldugu tüm hukuki korumalardan faydalanabilmektedir.

Önemle belirtmek gerekir ki  NFT eserin satin alinmasi, telif hakki sahipligi bakimindan bir devir anlamina gelmemektedir. Burada yalnizca eserin fiziki varligi devredilmekte, eser sahibinin mali ve manevi haklari kendi hukuk alaninda kalmaktadir. Sayet eser sahibi, ilk telif hakki sahibi olarak mali haklarini veya manevi haklarin kullanimini devretmek isterse kanunlarimiz uyarinca ayri bir lisans so?zlesmesi yapilmasi gerekmektedir.

NFT Eserler Üzerindeki Haklarin Devri

Kripto sanat ve akilli sözlesmelerin eserin üretimi ve dagitimini oldukça hizlandirmasi karsisinda bir diger soru da eserin üzerinde maddi- manevi haklarin nasil devredilebilecegidir. Öncelikle belirtmek gerekir ki; eser üzerindeki mali haklar, devredilen her bir hak ayri ayri gösterilmek sartiyla devredilebilirken, kanun manevi haklarin devrine imkân tanimamistir. Manevi haklar, devredilemez ve mirasa konu olamazlar. Ancak bazi manevi haklari kullanma hakki mirasla geçebilir. Ayrica mali haklarin devrine iliskin sözlesmeler de, isin niteligi geregi, manevi haklardan olan umuma arz yetkisinin kullanilmasini içerebilir.

Yukarida eser sahibinin akilli sözlesmeler ile eseri her satin alindiginda belirli bir miktar komisyonun kendisine ödenecegine karar verebilecegini ve eseri satin alanlarin otomatik olarak bu sözlesmeyi onayladiklarindan bahsetmistik. Peki akilli sözlesme ile eser üzerindeki mali haklarin devredilmesi mümkün müdür? Bu konuda bir kanun hükmü veya yargi karari mevcut degildir. Ancak mevcut hükümlerimiz incelendiginde eser üzerindeki mali haklarin devrinin ancak devredilen haklarin tek tek belirtildigi yazili  bir sözlesme ile mümkün oldugunu görülmektedir. Bu noktada bilgisayar ortaminda akdedilen akilli sözlesmelerin kanunda öngörülen yazililik sartini tasidigi kabul edilecek olursa yine devredilen haklar tek tek belirtilmis olmak kosulu ile NFT eserlerin mali haklarinin devrinin blockchain üzerinden yapilabilecegi söylenebilir. Henüz bu konuda bir kesinlik olmamakla birlikte ilerleyen zamanlarda akilli sözlesmeler ile bu haklar devredilebilir ve hatta devralanin, sözlesme hükümlerine aykiri davranislari sözlesme tarafindan tespit edilip, eser sahibi tarafindan bir talebe gerek olmaksizin sözlesmede yazilan yaptirimlar kendiliginden uygulanabilir. Ancak bu durumda da herhangi bir otoritenin onayi olmaksizin isleme konan sözlesmenin, üçüncü kisilerin haklarini ihlal eden hükümler içermesi halinde baskaca hukuki sorunlarla karsi karsiya kalinabilecegi unutulmamalidir.

Sonuç olarak blockchain teknolojisi ve akilli sözlesmeler diger alanlarda oldugu gibi sanat alaninda da her gün artarak etkisini  göstermektedir. NFT'ler özellikle dijital eserlerin rahatlikla kopyalanabilmesi ve eser sahiplerinin hak kaybina ugramasi karsisinda, eserin orijinalligini tasdikleyen yapisi sayesinde son derece popüler bir hale gelmistir. Sanat tüketicileri yalnizca belirli sayida üretilen ve eserin orjinaline oldukça yakin bir kopyasina sahip olmayi, eserin taklit edilme riski son derece yüksek olan ve blockchaine kaydedilmemis orijinaline sahip olmaya tercih etmektedirler. Ancak her ne kadar NFT sanat eserleri, eserin orijinalliginin tespitinde ve takibinde eser sahibi ile alicilara güvenilirlik vaadetse de gerek sistemsel riskler barindirmasi gerekse hukuki temelinin henüz olusmamis olmasi gibi dezavantajlari da bünyesinde barindirmaktadir.

Anahtar Kelimeler: NFT, Non-Fungible Token, NFT ve Telif Haklari, Non-Fungible Token ve Telif Haklari, Non-Fungible Token (NFT) ve Telif Hakki.

Kaynaça

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.