Özet

Blokzincir uygulaması güncel finansal teknolojileri geliştirmekle birlikte sanat alanında da önemli gelişmelere sebep olmaktadır. Gelişen teknolojik dünya ile fiziki sanat eserlerini konu alan geleneksel sanatın yerini dijital sanat almaktadır. Dijital sanat eserleri perspektifinden bakıldığında, koleksiyoncu ve alıcı bakımından en problemli konu telif hakkı olmaktadır. Fiziki bir sanat eserinin eser sahibinin izni alınmaksızın kopyalanması, uyarlanması veya kullanılması dijital sanat eserlerine göre daha zordur. Ancak dijital ortamda üretilen ve teknik olarak sadece bir veri biriminden ibaret olan dijital sanat eserlerinin orijinaline ulaşılması daha kolaydır. Bu nedenledir ki dijital sanat eseri sahibinin, eserinin kopyalandığını veya izni olmaksızın kullanıldığını tespit etmesi zordur. Blokzincir teknolojisi ve NFT'ler tam olarak bu eksiği gidermeye yönelik, telif korumasını pekiştiren bir yapıya sahiptir. Hukukun da değişen sanat üretimi ve dağıtımı anlayışına uygun olarak değişmesi ve gelişmesi gerekmektedir. Kripto sanatın hukuk dünyasında doğurduğu etkileri ve telif hukuku bakımından getirdiği yenilikleri daha iyi anlamak adına birkaç kavramı olabildiğince özel bir şekilde ele aldık.

Abstract

Blockchain application not only develops current financial technologies, but also causes important developments in the field of art. With the developing technological world, digital art is taking the place of traditional art, which is about physical works of art. From the perspective of digital artworks, copyright is the most problematic issue for collectors and buyers. A physical work of art is more difficult to copy, adapt or use without the permission of the author than digital art works. However, it is easier to reach the original of digital artworks that are produced in digital environment and technically consist of only a data unit. For this reason, it is difficult for the owner of the digital artwork to detect that his work has been copied or used without his permission. Blockchain technology and NFTs have a structure that reinforces copyright protection, precisely to eliminate this deficiency. The law also needs to change and develop in accordance with the changing understanding of art production and distribution. In order to better understand the effects of crypto art in the legal world and the innovations it brings in terms of copyright law, we have discussed a few concepts as specifically as possible.

Giriş

Yaşanan teknolojik gelişmeler ve büyüyen iletişim ağı sebebiyle blok zincir teknolojisinin kullanımının gün geçtikçe hayatımızda daha fazla yer aldığı yadsınamaz bir gerçektir. Gerçekleştirilen yüksek tutarlı işlemler ile blok zincir teknolojisi tabanlı değiştirilemeyen tokenların (“NFT”) ise son zamanlarda adını sıkça duymaktayız. NFT'ler Türkçe'ye “Değişmesi Mümkün Olmayan Para” olarak da çevrilebiliyor. Bu makale ile, sanatçıların direkt olarak eser alıcılarına ulaşmalarına ve eserlerinin fiyatlarını daha özgür bir şekilde belirlemelerine imkân veren NFT'nin ne olduğunu açıklamayı ve NFT'nin telif hukuku çerçevesinde değerlendirilmesini amaçlamaktadır. 

  1. Blockchain Kavramı

Blockchain, bir iş ağındaki işlemlerin kaydedilmesi ve varlıkların takip edilmesi sürecini kolaylaştıran, paylaşılan ve üzerinde değişiklik yapılamayan kayıt sistemi olarak tanımlanabilir. Değerli hemen hemen her şey, bir blockchain ağında izlenebilir ve üzerinde işlem yapılabilir.   Blockchain, yalnızca izni olan ağ üyeleri tarafından erişilebilen ve üzerinde değişiklik yapılamayan bir kayıt sisteminde depolanan anlık, paylaşılan ve tamamen şeffaf bilgiler sağladığı için bilginin sunulması için idealdir. Üyeler, gerçeğin tek bir görünümünü paylaştığından bir işlemin baştan sona tüm ayrıntıları görüntülenebilir, bu nedenle blockchain kavramı için verimli olmanın yanında güvence kapsamının da oldukça geniş olduğunu söylemek mümkündür

Blockchain sistemi, diğer internet ağlarının aksine merkeziyetsizlik prensibi üzerine kurulmuştur. Merkeziyetsiz sistematiği, bir devlet, şirket, birey veya organizasyon gibi merkezi bir unsura doğrudan bağlı olmaksızın, karar verme ve kontrol mekanizmasının tek bir elden kontrol edilmemesini ifade eder. Bu prensibin doğal bir sonucu olarak, verilerin tek bir elden kontrol edilmesi ve değiştirilmesinin önüne geçilmiştir.

  1. NFT Kavramı

NFT'nin açılımı Non Fungible Token olup, Türkçe karşılığı, “Değiştirelemeyen Token” ya da “Değişmesi Mümkün Olmayan Para” şeklinde ifade edilmektedir. NFT'ler, diğer kripto para birimlerinde olduğu gibi blockchain teknolojisini kullanan veri birimleridir.  Ancak, diğer kripto para birimlerinden farklı olarak, NFT'lerin kendine ait bir blok zincirleri yoktur. NFT'ler; varlıklarını mevcut bir kripto para biriminin blockchain sistemine bağımlı şekilde sürdürürler ve fotoğraf, video, ses veya tarama gibi dijital biçimde temsil edilebilen fiziksel mallar da dahil olmak üzere herhangi bir dijital çalışmanın değiştirilemez formatını temsil etmek için kullanılabilirler.

NFT sanat eserleri üretildikleri andan itibaren veya üretilmiş bir eserin token yaratım tarihinden itibaren kendilerine özgü bir kimliğe sahip olurlar. Bu sayede bir NFT sanat eserlerinin takibi yapılabilir, orijinal olup olmadığı denetlenebilir ve blockchain teknolojisinin yardımıyla eserin kimlerin elinden geçerek son kullanıcısına ulaştığı belirlenebilir. NFT sanat eserlerinın aksine, fiziki sanat eserlerinin takibini yapmak büyük ölçüde mümkün değildir.

Blockchain teknolojisinin gelişimi ile katkıda bulunduğu bir diger yenilik ise Akıllı Sözleşmelerdir. Ethereum altyapısını kullanarak geliştirilen Akıllı Sözleşmeler, dijital şekilde sıralanmış ve protokoller içeren taahhütler bütünü olup taraflar bu protokollere göre taahhütlerini ifa etmektedirler. Önceden belirlenmiş bir kod parçacığının belirli bir veri (para, data vs.) ile harekete geçmesini ve aradaki üçüncü kişileri bertaraf ederek işlemin otomatik olarak gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Akıllı Sözleşmelerin sağladığı kolaylık sayesinde  aracıya ihtiyaç olmaksızın, belirli bir işlemin her yeniden yapılışında sözleşme kendini otomatik olarak gerçekleştirir. Böylece bir NFT eser sahibinin, eseri her el değiştirdiğinde kendisinin komisyon alacağı kararlaştırılabilir. Sonrasında herhangi bir aracıya veya onay mekanizmasına gerek olmaksızın eser her el değiştirdiğinde, alıcılar bu sözleşmeyi harekete geçirmiş olur ve belirlenen miktar otomatik olarak eser sahibinin cüzdanına aktarılır. Bu sayede fiziki sanat eserlerinde olduğu gibi eserin, eser sahibinin elinden çıktıktan sonra değerlenmesine karşın eser sahibinin bu artıştan faydalanamaması gibi olumsuzlukların önüne geçilmiş olur.

Eser sahibinin iradesine bağlı olarak NFT eserler, sadece bir tane üretilebileceği gibi birden fazla adette üretilmesi de mümkündür. Bu eserlere biçilen değerin esas nedeni, başka bir benzerinin bulunmamasıdır. NFT sanat eserleri popülaritesini “az olan değerlidir”  anlayışı ile hareket eden sanatçılara ve alıcı kitlesini oluşturan koleksiyonerlere borçludur. Bu bağlamda, NFT sanat eserlerinin kripto değerlerinin telif hakkının sağladığı güvence mekanizmasından yararlanıp yararlanamayacağı, eser sahibinin belirlenmesi ve eser sahiplerinin nasıl bir korumadan yararlanabileceği hususları ortaya çıkacak uyuşmazlıkların çözümlenmesinde oldukça önem arz edecektir.

  1. NFT Sanat Eserleri ve Telif Hukuku İlişkisi

NFT'nin gelişmekte olan bir sistem olması nedeniyle telif hakkı ile ilişkisi de tartışmalı bir konudur. Blockchain sistemi ile telif hakkı ihlalleri güvence altına alınmaya çalışılmıştır. Yine de, bu sistemin yeterli olup olmadığı ve Türk Hukuku çerçevesinde telif hukuku alanında değerlendirilip değerlendirilemeyeceği hususlarında görüş birliğine varılamamıştır. Blockchain sisteminde kişilerin ürettikleri sanat eserleri üzerindeki eser sahipliği aynı anda kayıt altına alınmakta ve sistemi kullanan herkes eser sahibinin bilgisine ulaşabilmektedir.

Her yeni eser sahipliği, dijital olarak kayıt altına alınmakta ve ortaya çıkabilecek iddiaların önüne bu yöntem ile geçilmeye çalışılmaktadır. Kullanılan sistem aynı anda ispat konusunda fayda sağlamaktadır. Ancak, bu konu ile ilgili halihazırda 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu' nda (“FSEK”) bir düzenleme bulunmamakla birlikte sonuçlanmış bir yargı kararı da bulunmamaktadır.

3.1. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile İlişkilendirilebilecek Hükümler ve Telif Hakkının Kapsamı

Telif hakkı, “kişinin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği ürünler üzerinde hukuken sağladığı haklardır.” Telif hakkının ortaya çıkması tescil usulüne bağlı olmaksızın, sadece eserin meydana getirilmesi ile kendiliğinden doğmaktadır. Telif hakkı, eserden bağımsız bir niteliğe sahip olup NFT sanat eserlerinin devredilmesinde de fikri mülkiyetten doğan haklar değil, yalnızca eser sahipliği devredilebilmektedir. Kişiler arasında yapılan Akıllı Sözleşmeler ile aksi kararlaştırılabilecek olsa da genel nitelikli sözleşme, fikri mülkiyet haklarının devrini kapsamamaktadır.

NFT sanat eserlerinin FSEK içindeki konumunu incelediğimizde; Kanun'un 1/B hükmünde Eser, “Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri” şeklinde tanımlanmış olup bu bağlamda NFT sanat eserlerinin de “eser” niteliğinde olduğu sonucuna ulaşılabilir. Dolayısıyla NFT sistematiği ile hazırlanan bir eserin sahibi, esere karşı bir hak ihlali gerçekleşmesi durumunda mevzuat kapsamında telif hakkı korumasından yararlanmasının önünde bir engel bulunmamaktadır. Bu sebeple NFT sanat eserleri üzerindeki telif hakkının da korunabileceği çoğunlukça kabul edilmektedir.

FSEK' in 52. maddesinde belirtildiği üzere, mali haklara dair sözleşme ve tasarrufların yazılı olması ve konuları olan hakların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır. NFT sanat eserlerinde devirler Akıllı Sözleşmeler aracılığıyla gerçekleşmektedir. Akıllı Sözleşmeler ile eser sahibinin mali hakları doğrudan bir e-cüzdandan diğer bir e-cüzdana kripto para şeklinde transfer edilir. Akıllı Sözleşmeler sabit olsa da içerik olarak değiştirilebilmeleri imkan sağlanmış olup, bu haklar ayrı ayrı belirtilebilir. Ancak, bu aşamada asıl sorun “hak devri” bakımından yaşanmaktadır.

Eser sahibinin maddi ve manevi hakları hem cezai hem de hukuki bağlamda güvence altına alınması gerekmektedir. FSEK' in 71. ve 72. maddesi uyarınca cezai anlamda; 70. maddesi ile hukuki anlamda eser sahibinin eseri üzerindeki maddi ve manevi hakları koruma altına alınmıştır. NFT yolu ile eser sahipliği edinenlerin de bu haklardan yararlanabilecekleri ve gerçekleşen ve/veya gerçekleşmesi muhtemel hak ihlallerine karşı koruma altına alındıkları söylenebilir.

  1. Sonuç

Kaçınılmaz olarak, NFT sanat eserleri ve telif hakkı arasında bazı pratik etkileşimler olacaktır. Ancak çoğu anlaşmazlık platform düzeyinde ele alınacaktır. Piyasa denetçi görevi görmek olup, yaratıcıların ürettikleri NFT'leri sunabilecekleri bir alanın varlığını teşvik ederek olası ihlalleri ortadan kaldırmaktadır. Bununla birlikte, pazarın doğası ve büyük getiriler için teşvik, NFT alanının hala çok sayıda telif hakkı anlaşmazlığı yaratabileceği anlamına geliyor. Bunlar, potansiyel olarak yıkıcı bir teknolojinin ilk günleridir, bu nedenle anlaşmazlık ve sahiplik iddialarının nasıl geliştiğini görmek ilginç olacaktır.

Kaynakça

  1. https://www.goldennet.com.tr/blockchain.html

  2. https://www.wipo.int/wipo_magazine/en/2021/04/article_0007.html

  3. Jason Bailey, 'What is CryptoArt?', Artnome, 2018.

  4. Rita Matulionyte, 'Can Copyright be Tokenized', European Intellectual Property Review, 2019.

  5. Non-fungible tokens (NFTs) and copyright law-By Lynne Lewis, Jane Owen, Hamish Fraser, Rohit Dighe 06-2021.

  6. Dr. Ünal Tekinalp - Fikri Mülkiyet Hukuku- Seçkin Yayinevi -Ocak 2012/5. Baski.

  7. https://bctr.org/merkeziyetsizlik-kavramindan-ne-anlamaliyiz-8990/

  8. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.5846.pdf

  9. https://baydanbengi.medium.com/cryptoart-challenges-in-copyright-law-5d8d46f33e48

  10. https://www.ibm.com/tr-tr/topics/what-is-blockchain

  11. https://fikrimulkiyet.com/nft-sanat-eserleri-ve-telif-hukuku/

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.