Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'nin ("TOBB") de girişimleriyle İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi'nin bir parçası olarak yaklaşık üç senedir yayınlanması gündemde olan 6570 sayılı İstanbul Tahkim Merkezi Kanunu ("Kanun") 20 Kasım 2014'te kabul edilerek 29 Kasım 2014 tarihli 29190 sayılı Resmi Gazete'de yayınlandı. Kanun'un 1 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmesi bekleniyor.

Kanun'un özellikle yabancılık unsuru taşıyan ticari uyuşmazlıklarda daha kısa sürede çözüm sağlaması ve uzun vadede daha az masraflı bir kanuni yol olarak tercih edilmesi hedefleniyor. Bu amaçla Kanun, yabancılık unsuru taşıyanlar da dahil olmak üzere uyuşmazlıkların tahkim veya alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleriyle hallolmasını sağlamak üzere İstanbul Tahkim Merkezinin ("Merkez") kurulması ile Merkez'in teşkilat ve faaliyetlerine ilişkin usul ve esasları düzenlemektedir.

Özel hukuk tüzel kişisi olarak Merkez'in ana görevleri!

Kanun ile İstanbul'da kurulacak olan Merkez, özel hukuk hükümlerine tabi bir tüzel kişilik olarak Kanun ile kendisine verilen görevleri yerine getirecektir. Merkez'in ana görevleri (a) tahkim ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerine ilişkin kuralları belirlemek ve hizmetlerin yürütülmesini sağlamak ve (b) tahkim ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleriyle ilgili tanıtım ve yayın yapmak, bu konudaki bilimsel çalışmaları teşvik etmek, desteklemek, gerçekleştirmek, yurt içi ve yurt dışındaki ilgili kişi ve kurumlarla iş birliği yapmaktır.

Yirmi beş üyelik Merkez genel kurulunda önemli temsilciler!

Merkez'in organlarının; genel kurul, yönetim kurulu, denetçi, danışma kurulu, milli ve milletlerarası tahkim divanları ile genel sekreterlikten oluşması öngörülmüştür. Kanun'un hazırlanması planlamaya başlandığında 15 üyeden oluşması öngörülen genel kurulun 25 üyeden oluşmasına karar verildiği anlaşılmaktadır. Bu üyelerin her birinin mesleğinde en az on yıl tecrübeye sahip olması gerekmektedir. Buna göre Merkez genel kurulu; (a)Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin ticaret ve sanayi odalarından iki, ticaret odalarından bir, deniz ticaret odalarından bir, sanayi odalarından bir ve ticaret borsalarından bir olmak üzere seçeceği toplam altı (b) Baro başkanlarının baroya kayıtlı avukatlar arasından seçeceği dört, (c) Yükseköğretim Kurulunun tahkim konusunda tecrübeli öğretim üyeleri arasından seçeceği üç (ç) Türkiye İhracatçılar Meclisinin seçeceği iki, (d) Adalet Bakanlığının idari görevde çalışan birinci sınıf hâkimler arasından seçeceği bir, (e) Türkiye Bankalar Birliğinin seçeceği bir, (f) Türkiye Katılım Bankaları Birliğinin seçeceği bir, (g) Sermaye Piyasası Kurulunun seçeceği bir, (ğ) Borsa İstanbul Anonim Şirketinin seçeceği bir, (h) Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonunun seçeceği bir, (ı) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun seçeceği bir, (i) Türkiye Sermaye Piyasaları Birliğinin seçeceği bir, (j) En fazla üyeye sahip işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarından birer temsilciden oluşacaktır. Bu temsilciler, yukarıda sayılan kurumların yönetim organları tarafından seçilecektir.  Yukarıda belirtilen kurum ve kuruluşlarca, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren iki ay içinde Merkezin Genel Kurulunda görev yapacak temsilciler TOBB'a bildirilecektir. Temsilcilerin bildirilmesinden itibaren iki ay içinde Merkez genel kurulu ilk toplantısını yapacaktır. Merkez genel kurulunun ilk toplantı tarihi, genel kurul üyeleri bakımından dört yıllık görev süresinin başlangıcı olarak kabul edilecektir. Merkez genel kurulu üyelerinin dört yıl için seçileceği ve süresi dolan üyelerin yeniden seçilebileceği öngörülmüştür. Üyeliğin herhangi bir nedenle sona ermesi hâlinde, bu üyenin kalan süresini tamamlamak üzere aynı kontenjandan seçim yapılacaktır.

Baro başkanlarının aday göstereceği adaylar için özel seçim prosedürü!

Kanun, Baro başkanları kontenjanından seçilecek temsilcilerin belirlenmesi için özel bir seçim usulü öngörmüş ve bu temsilcilerin seçilmesi amacıyla Türkiye Barolar Birliği tarafından nasıl seçim yapılacağını düzenlemiştir. Buna göre, adayların bildirildiği tarihten itibaren on gün içinde Birlik tarafından belirlenen yer ve zamanda baro başkanları tarafından seçim yapılması gerekecektir. Her bir Baro başkanının bir oy kullanabileceği bu seçimde, en fazla oy alan dört aday üye seçilmiş sayılacaktır.

Merkez yönetim kurulunun çoğunluğu hukuk fakültesi mezunu adaylardan!

Yirmi beş kişilik genel kuruluna karşılık Merkez organlarından yönetim kurulunun Merkez genel kurul üyeleri arasından dört yıl için seçilecek beş asıl dört yedek üyeden oluşması öngörülmüştür. Yönetim kurulu üyelerinden en az üç asıl ve iki yedek üyenin hukuk fakültesi mezunu olması şart koşulmuş olup yönetim kurulu başkanının da hukuk fakültesi mezunu olan bu üyeler arasından seçileceği anlaşılmaktadır. Genel kurulun gerek toplantı gerekse karar alması için salt çoğunluk öngören Kanun, yönetim kurulunun toplantı nisabının oluşması için en az üç üyenin katılımını şart kılmış kararların ise üye tam sayısının salt çoğunluğu ile alınacağını öngörmüştür. Yani beş asıl üyeden oluşan yönetim kurulunun salt çoğunluğu ile toplanacağı ancak her halde en az üç üye ile karar alacağı öngörülmüştür. Bu da üç kişi ile toplanan yönetim kurulunun oy birliği ile karar almasını gerektirecektir. Süresi dolan yönetim kurulu üyeleri tekrar seçilebilmektedir. Yönetim kurulu üyeliğinin herhangi bir nedenle sona ermesi halinde ise seçimle belirlenen yedek üyelerden ilk sırada olan görevi sona eren üyenin kalan süresi kadar görev yapacaktır.

Tahkim kurallarını yönetim kurulu belirleyecek!

Bilanço, faaliyet raporu ve bütçe hazırlamak gibi belli başlı görevlerinin yanında yönetim kurulunun "Tahkim ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerine ilişkin uygulanacak kurallar ile Merkezin işleyişine ilişkin usul ve esasları içeren düzenleme taslaklarını hazırlayıp Danışma Kurulunun görüşünü aldıktan sonra Genel Kurulun onayına sunmak" gibi önemli bir görevi üstleneceği anlaşılmaktadır. Kanun'un Geçici 1. Maddesi'ne göre tahkim ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerine ilişkin uygulanacak kurallar ile Merkez'in işleyişine ilişkin usul ve esasları içeren düzenlemeler, yönetim kurulunun seçilmesinden itibaren altı ay içinde Merkez tarafından hazırlanacak ve yürürlüğe konulacaktır. Bunun yanında hakem ücret ve Merkez hizmet bedel tarifelerini de yine Merkez yönetim kurulu hazırlayacak Merkez genel kurulunun onayına sunacaktır.

Bu konuda nihai onayı Merkez genel kurulu verecek olsa bile, bundan sonra ticari sözleşmelerde ihtilafların hallinin "İstanbul Tahkim Merkezi Kuralları"na" tabi olacağını öngören ve bu nedenle Avukatlar olarak sıkça atıf yapacağımız aşikar olan kuralların mimarının Merkez yönetim kurulu olacağı açıktır.

Tahkim kuralları için zamanlama!

İstanbul Tahkim Merkezi Kuralları ve Ücret Tarifesi'nin belirlenmesinin bir hayli zaman alacağı anlaşılmaktadır. Zira, yürürlük tarihi 1 Ocak 2015 olan Kanun'un yürürlüğe girmesinden itibaren iki ay içerisinde genel kurulu teşkil edecek olan üyeler TOBB'a bildirilecek, Merkez bu bildirimden itibaren iki ay içerisinde genel kurul toplantısını yapacaktır. En iyi ihtimalle söz konusu ilk toplantıda seçilmesi beklenecek olan ilk yönetim kurulu üyeleri de gerekli kuralları ve ücret tarifesini en geç altı ay içerisinde yürürlüğe koyacaktır. Ancak Kanun gereği genel kurulun onayına tabi olan bu kuralların yürürlüğe konulması için en az bir genel kurul daha toplanması gerektiği gözden kaçırılmamalıdır. Dolayısıyla, eğer süreler sonuna kadar kullanılırsa İstanbul Tahkim Merkezi Kuralları'nın ve ücret tarifesinin nasıl olacağını 2015 sonuna doğru görmek mümkün olacak gibi görünüyor.

Yukarıdaki zamanlamaya uygun olarak seçilecek olan yönetim kurulu teşekkül edinceye kadar geçecek süre içindeki tüm destek hizmetleri Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından yürütülecektir.

Merkez üyeleri tarafından denetlenecek!

Merkez organları arasından denetçi / denetçiler kurulu genel kurul üyeleri arasından ya da dışarıdan seçilecek olan en az bir en fazla üç kişiden müteşekkil olacaktır. Bu kişilerin görev süresi de dört yıl olarak belirlenmiştir. Denetçinin görevi yönetim kurulunun faaliyetlerini denetleyerek genel kurula rapor olarak sunmaktır.

Danışma kurulu!

Kanun, Merkez'in bir de danışma kurulu olmasını öngörmüştür. Danışma kurulu, Merkez'in amaçları çerçevesinde bilgi ve görüşlerinden yararlanılmak üzere tahkim veya alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri konusunda en az beş yıllık tecrübeye sahip on beş üyeden oluşacaktır. Danışma kurulu üyeleri, yönetim kurulunun teklifi üzerine genel kurul tarafından dört yıl için seçilecektir. Yönetim kurulu, gerekli gördüğü hâllerde danışma kurulunun görüşüne başvurabilecektir. Danışma kurulu, yönetim kurulunun çağrısı üzerine yılda en az bir kez toplanma ve görüşüne başvurulan konularda rapor hazırlayarak yönetim kuruluna sunma kabiliyetine sahip olacaktır.

Genel sekreterlik tahkim kurallarını belirlemeye yardım edecek!

Merkez bünyesinde bir de genel sekreter, genel sekreter yardımcısı ve yeteri kadar personelden oluşan bir genel sekreterlik olacağı öngörülmüştür. Genel sekreter ve genel sekreter yardımcısı mesleğinde en az on yıl tecrübeye sahip hukukçular arasından yönetim kurulu tarafından seçilecektir. Genel sekreter ve genel sekreter yardımcısı, tahkim ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerine ilişkin uygulanacak kurallar ile Merkez'in işleyişine ilişkin usul ve esasları içeren düzenlemelerde belirlenen görevleri yerine getirecek ve Merkez'in idari işlerinin yürütülmesinden sorumlu olacaktır.

Milli ve Milletlerarası Tahkim Divanı!

Merkez bünyesinde ayrı ayrı Millî Tahkim Divanı ve Milletlerarası Tahkim Divanı oluşturulması öngörülmüştür. Tahkim divanlarında, yönetim kurulu başkanı ve genel sekreter doğal üye olup, ayrıca yönetim kurulu tarafından mesleğinde en az on yıl tecrübeye sahip hukukçular arasından seçilecek üçer üye yer alacaktır. Yönetim kurulu tarafından seçilen tahkim divanı üyelerinin görev süresi beş yıl olarak öngörülmüştür. Tahkim Divanı kararlarına karşı taraflar kararın kendilerine tebliğinden itibaren bir hafta içinde kararı veren Divana itiraz edebilir. İtiraz üzerine verilen karar kesindir. Tahkim Divanı'nın görevlerinin ne olduğu, Merkez'in belirleyeceği tahkim kurallarında öngörüleceği anlaşılmaktadır.

Üyelere görevleri devam ettiği süre boyunca hakemlik veya arabuluculuk yapmak yasak! Ancak aksi kararlaştırılabilir!

Danışma Kurulu üyeleri dışındaki Merkez organlarının üyeleri ile çalışanları, görev süreleri boyunca Merkez bünyesinde hakemlik veya arabuluculuk yapamayacaklardır. Ancak, tarafların anlaşmalarıyla bu kişilerin hakemlik veya arabuluculuk yapması mümkündür.

Ek gizlilik yükümlülüğü!

Merkez organlarının üyeleri ile çalışanları, görevleri dolayısıyla öğreneceği sırlar ile taraflar ve üçüncü kişilere ait her türlü bilgileri, görevleri sona erse dahi hiçbir kişi ve kuruluşa açıklayamaz, kendisi veya başkası yararına kullanamaz; tarafların yazılı izni olmaksızın görevi gereği edindiği bilgi ve belgelere dayanarak beyan ve yayınlarda bulunamaz.

Merkez'in gelirleri ve giderleri! İlk iki yıl Başbakanlık'tan destek!

Merkezin faaliyetlerini yürütebilmesi için ilk iki yıl bütçesinin Başbakanlık tarafından karşılanacağı anlaşılmaktadır. Bunun yanında Merkez'in gelir ve giderlerinin (a) Merkez tarafından ücretli olarak sunulan hizmetler karşılığında elde edilecek gelirler ve (b) Yönetim kurulu tarafından hazırlanan ve genel kurul tarafından tasdik edilen bütçenin gelirlerle karşılanamayan kısmı için temsilci sayısı esas alınarak belirlenen orana göre, Baro'ya kayıtlı Avukatlar arasından seçilen üyeler için Türkiye Barolar Birliğince, diğer üyeler için temsilci seçen kuruluşlarca tahsis edilen paylardan oluşacağı anlaşılmaktadır. Ancak, söz konusu paylar Adalet Bakanlığı ve Yükseköğretim Kurulu tarafından seçilecek üyeler için tahsil edilmeyecektir. Hangi ücretlerin Merkez tarafından ücretli olarak sunulacağını genel kurul onayına sunulmak şartıyla yönetim kurulunun belirleyeceğini yukarıda açıklamıştık.

Merkez, görevlerinin ifası için gereken harcamaları yapma yetkisine sahiptir. Dolayısıyla, Merkez giderlerinin yine genel kurulun onayına sunulacak olan ve yönetim kurulu tarafından hazırlanan bütçe kapsamında belirleneceği anlaşılmaktadır.

Merkez'e dernek statüsü!

Kanunda hüküm bulunmayan hâllerde 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu ile 4/11/2004 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanunu hükümleri uygulanacaktır. Dolayısıyla, Kanun'un, her ne kadar sadece özel hükümlere tabi bir tüzel kişilik olarak addetse de Merkez'i bir nevi Dernek yapılanması olarak gördüğü açıktır.

Üye profiline bakıldığında Merkez'in ticari olabileceği kadar siyasi de bir yapısı olabileceği anlaşılmaktadır. Yine de mahkemelerin ağır yüküne destek olabilecek ve İstanbul'un Dünya çapında ticaret merkezi olmasına önemli katkıda bulunacak bir teşkilat olmasını diliyoruz.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.