12 Eylül 2018 tarihli Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ'de ("İlk Tebliğ") Değişiklik Yapılmasına Dair 2018-32/51 Numaralı Tebliğ, 6 Ekim 2018 ("Tebliğ") tarihinde Resmî Gazete'de yayımlandı. Tebliğ ile İlk Tebliğ'de düzenlenen kısıtlamaların istisna ve detaylarının açıklanması amaçlandı. Tebliğ'in yayımlanması ile birlikte akıldaki bazı sorular da yanıtlarını buldu.

SORU 1: TEBLİĞ'DEKİ DÜZENLEMELER KİMLERİ İLGİLENDİRİYOR?

  • Tebliğ esas olarak, Türkiye'de yerleşik olan kişilerin yurt içinde yaptığı belli sözleşmelere yönelik düzenlemeler içermektedir...
  • Tebliğ kapsamında yurt dışı merkezli şirketlerin Türkiye'deki şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu iştiraklerine yönelik de hüküm bulunuyor.
  • Yurt dışında yerleşik olan gerçek ve tüzel kişilerin taraf olduğu sözleşmeler bu Tebliğ kapsamı içinde değerlendirilmeyecektir.

SORU 2: KİMLER TÜRKİYE'DE YERLEŞİK SAYILIYOR?

  • Yurt dışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi Türk vatandaşları dahil Türkiye'de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek ve tüzel kişiler,
  • Türkiye'de yerleşik kişilerin yurt dışındaki; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, işlettiği veya yönettiği fonlar, yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler ile doğrudan ya da dolaylı olarak sahipliklerinde bulunan şirketler.

SORU 3: HANGİ SÖZLEŞMELER DÖVİZE ENDEKSLİ OLARAK BELİRLENMİŞ SAYILIR?

Bedeli doğrudan döviz olarak belirlenen veya doğrudan dövize endekslenen sözleşmeler dışında, fiyatı döviz cinsinden belirlenen kıymetli madenlere ve/veya emtiaya ve/veya dolaylı olarak dövize endekslenen sözleşmeler de dövize endeksli sözleşme olarak değerlendirilir.

SORU 4: HANGİ SÖZLEŞMELER VEYA KAĞITLARIN BEDELİ TL CİNSİDEN BELİRLENMEK ZORUNDA?

Türkiye'de yerleşik kişiler arasında akdedilen

  • Serbest bölgeler dahil yurt içinde yer alan (konut ve çatılı işyeri dahil) gayrimenkullerin satışına ve kiralanmasına yönelik sözleşmeler,
  • Yurt dışında ifa edilenler dışındaki iş sözleşmeleri,
  • İstisnalar dışındaki danışmalık, aracılık ve taşımacılık dahil hizmet sözleşmeleri,
  • Gemilerin inşası, tamiri ve bakımı dışındaki eser sözleşmeleri,
  • Sözleşme bedeli ve sözleşme kapsamındaki ödeme yükümlülükleri TL cinsinden olan sözleşmelere yönelik kıymetli evrak bedelleri

TL cinsinden belirlenmek zorundadır.

SORU 5: TÜRKİYE'DE YERLEŞİK KİŞİLER ARASINDA AKDEDİLMESİNE RAĞMEN YİNE DE BEDELİNİ DÖVİZ OLARAK KARARLAŞTIRABİLECEĞİMİZ SÖZLEŞMELER VAR MI?

Yaptığınız sözleşme tipine, sözleşme tarafına veya sektöre göre farklı istisnalar mevcut.

Sözleşme tipleri açısından istisnalar:

Hizmet sözleşmesiyse; § Taraflardan biri T.C. vatandaşı değilse, § İhracat, transit ticaret, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlere ilişkinse, § Türkiye'de başlayıp yurt dışında sonlanan veya yurt dışında başlayıp Türkiye'de sonlanan bir elektronik haberleşme hizmetine yönelikse sözleşme bedelini döviz olarak veya dövize endeksli kararlaştırabilirsiniz.
Menkullere ilişkin bir sözleşmeyse; İş makineleri dahil taşıt satış ve kiralama sözleşmeleri dışındaki bir menkul satış ve kiralama sözleşmesiyse döviz olarak veya dövize endeksli kararlaştırabilirsiniz.
Bilişim teknolojileri, donanım ve yazılıma ilişkin bir sözleşmeyse; § Hükmün lafzından çıkarılacak anlam, hala tartışılmakta ve tam olarak bir netlik arz etmese de; yurt dışında üretilen yazılımlara dair satış sözleşmeleri ile yurt dışında üretilen donanım ve yazılımlara ilişkin lisans ve hizmet sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz olarak veya dövize endeksli kararlaştırabilecektir. Yani yurt içinde üretilen donanım ve yazılımlar ancak TL para cinsinden satılabilecektir. § Satış sözleşmesi açısından söz konusu ise sadece yurt dışında üretilen yazılımlar istisna kapsamındadır. Donanımların ise menkul olduğu düşünüldüğünde menkul malların satış ve kiralanmasına dair istisnalar söz konusu olacağından donanımların yurt içinde veya yurt dışında üretilmesine bakılmaksızın döviz cinsinden belirlenmesinin mümkün olduğunu düşünüyoruz.
Finansal kiralama (leasing) sözleşmesiyle; § Sözleşme kabotaj ve/veya kabotaj harici sularda ticari amaçla kullanılan bir gemiye ilişkin bir leasing sözleşmesiyse, § Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararın 17 ve 17/A maddeleri kapsamında yapılan leasing sözleşmesiyse döviz olarak veya dövize endeksli kararlaştırabilirsiniz.
İş sözleşmesiyse; § Türkiye'de yerleşik olmasına rağmen T.C. vatandaşı olmayan kişilerin taraf olduğu iş sözleşmeleri de döviz olarak veya dövize endeksli kararlaştırılabilir.

Sözleşme tarafları açısından:

Kamu kurum ve kuruşları tarafsa; § Kamu kurum ve kuruluşları ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketleri tarafsa fakat gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama dışındaki bir sözleşmeyse;
§ Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası antlaşmaların ifası kapsamında olmak kaydıyla; yüklenicilerin üçüncü taraflarla yapacağı gayrimenkul satış, gayrimenkul kiralama ve iş sözleşmeleri dışında bir sözleşmeyse döviz olarak veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilir.
Kamu finansmanı ve borç yönetimine ilişkin olarak bankalar tarafsa; Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında gerçekleştirdiği işlemlerle ilgili olarak bankaların taraf olduğu sözleşmeler döviz olarak veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilir.
Yurt dışında yerleşik şirketler tarafsa Türkiye'de bulunan şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli veya üzeri pay sahipliklerinin bulunduğu şirketlerin taraf olduğu iş ve hizmet sözleşmeleri döviz olarak veya dövize endeksli olarak belirlenebilir.
Serbest bölgedeki şirketler tarafsa; Serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında şirketlerin taraf oldukları iş ve hizmet sözleşmeleri döviz olarak veya dövize endeksli olarak belirlenebilir.

Sektörler açısından

Havacılık sektöründe ise; Aşağıda sayılan kuruluşların, Türkiye'de yerleşik kişilerle akdedecekleri gayrimenkul satış, gayrimenkul kiralama ve iş sözleşmeleri haricindeki sözleşmeler döviz olarak veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilir:
§ Yolcu, yük veya posta taşıma faaliyetinde bulunan ticari havayolu işletmeleri;
§ Hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketler;
§ Sivil havacılık mevzuatı kapsamında havalimanlarında yer hizmetleri yapmak üzere çalışma ruhsatı alan veya yetkilendirilen kamu ya da özel hukuk tüzel kişiliği statüsündeki kuruluşlar
§ yukarıda sayılan kuruluşların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayelerinde en az %50 hisse oranına sahip olduğu ortaklıklar.
Sermaye piyasalarında ise ; 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile bu Kanuna dayalı olarak yapılan düzenlemeler çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının (yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikaları ile yabancı yatırım fonu payları dahil) döviz cinsinden oluşturulması, ihracı, alım satımı ve yapılan işlemlere ilişkin yükümlülüklerin döviz olarak veya dövize endeksli kararlaştırılması mümkündür.

SORU 6: DÖVİZ KISITLAMASINA DAİR KARAR YÜRÜRLÜĞE GİRMEDEN ÖNCE AKDEDİLEN SÖZLEŞMELER DE KISITLAMAYA TABİ OLACAK MI?

Sözleşme önceden imzalanmış fakat hala yürürlükteyse, bedeli yine TL cinsinden belirlenmelidir. Sözleşmeniz yükümlülükten istisna tutulan sözleşme tiplerindense yine istisna olarak değerlendirilir ve bedeli döviz olarak ödenmeye devam edilebilir. Buna ek olarak eğer sözleşmeniz iş makineleri dahil taşıt kiralama sözleşmesi ise bu sözleşmelerle ilgili özel düzenleme yapılmış olup, bu sözleşmeler, TL yükümlülüğü yürürlüğe girmeden önce imzaladıysanız istisna kapsamındadır ve sözleşme bedeli döviz/dövize endeksli halini koruyabilir.

SORU 7: SÖZLEŞME BEDELİNİ HANGİ KURDAN HESAPLAYACAĞIMIZA DAİR ANLAŞAMADIYSAK NASIL ÇÖZÜM BULABİLİRİZ?

Bu durumda bedeller 02/01/2018 tarihinde belirlenen gösterge niteliğindeki Merkez Bankası efektif satış kuru kullanılarak hesaplanan döviz kurunun 02/01/2018 tarihinden bedellerin yeniden belirlendiği tarihe kadar TUİK tarafından her ay için belirlenen aylık TÜFE değişim oranları esas alınarak artırılması suretiyle hesaplanır.

SORU 8: KİRA BEDELLERİ İÇİN HESAPLAMA NASIL YAPILIYOR?

Kira bedelleri 2 yıllık süre için yukarıda belirtilen şekilde Türk Lirası cinsinden belirlenir. Belirlemenin yapıldığı kira yılının sonunda taraflar kira bedelinde mutabakata varamazlarsa, belirleme tarihinden belirlemenin yapıldığı kira yılının sonuna kadar TUİK tarafından her ay için belirlenen TÜFE aylık değişim oranları esas alınarak artırım yapılması suretiyle 1 yıl geçerli olmak üzere bedel belirlenir. Bir sonraki yıl için tarafların kira bedelinde mutabakata varamamaları halinde ise önceki kira yılında geçerli olan kira bedelinin TUİK tarafından her ay için belirlenen TÜFE aylık değişim oranları esas alınarak artırım yapılması suretiyle kira bedeli belirlenir ve iki yıllık sürenin sonuna kadar geçerli olur.

SORU 9: İSTİSNA KAPSAMINDA OLSAM DAHİ SÖZLEŞMELERİN TÜRK LİRASI OLARAK YAPILMASINI TALEP EDEBİLİR MİYİM?

Bu duruma yönelik düzenlemenin lafzı hakkında tartışmalar devam etmektedir; fakat yaygın görüş, bunun iki tarafın mutabakatıyla mümkün olduğudur. Tarafların kendi kararlaştırdıkları TL bedel üzerinden düzenlemeleri mümkün olduğu gibi bu karar kapsamında TL düzenlemesi yapmaları da mümkündür. Yani, taraflar, istisna kapsamındaki sözleşmelerini TL üzerinden yapmak konusunda mutabık kaldıkları fakat bedel konusunda anlaşamadıkları takdirde yine 8. sorudaki yöntem uygulanacaktır.

SORU 10: GETİRİLEN KISITLAMAYA UYMAMA HALİNDE UYGULANACAK YAPTIRIM NEDİR?

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından, Tebliğ'e aykırılıklara ilişkin Türk Parası Kıymetinin Korunması Hakkında 1567 Sayılı Kanun'un 3üncü maddesinin birinci fıkrası kapsamında 3.000-25.000 TL tutarında (yeniden değerleme oranları dikkate alındığında yaklaşık 6.300-55.000 TL) idari para cezası sözleşmenin her bir tarafı için ayrı ayrı olmak üzere uygulanacağı açıklanmıştır. Tekerrür durumunda ise bu cezalar iki katı olarak uygulanacaktır.

Diğer taraftan, emredici düzenlemelere aykırı yapılacak sözleşmelerin geçersizlik riski taşıyacağının da unutulmaması gerekir.