1. GENEL OLARAK
4857 Sayıl İş Kanunu kapsamında haftalık çalışma süresi 45 saat olarak düzenlenmiştir. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak değerlendirilmektedir. Bir iş yerinde çalışan işçi, haftalık olarak 45 saati aşan her bir çalışması için fazla çalışma ücretine hak kazanacaktır. Ayrıca fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz.
2. FAZLA ÇALIŞMA ONAYI
İşveren, fazla çalışma yaptırmak istediği işçiden yazılı muvafakatname almakla yükümlüdür. Yazılı onayı alınmayan işçiye fazla çalışma yaptırılamaz.
25.08.2017 tarihinde yürürlüğe giren; İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile işveren, fazla çalışma onayını bir defaya mahsus olarak alabilecek, işçi fazla çalışma onayını geri almadığı sürece de söz konusu onaya dayanarak işçisinden fazla çalışma yapmasını bekleyebilecektir. Söz konusu onay, işçinin imzaladığı iş sözleşmesine hüküm eklenerek alınabileceği gibi ayrı bir belge ile de alınabilir. Söz konusu onay iş sözleşmesinin yapıldığı esnada veya ihtiyaç doğduğu anda alınabilecektir.
3. FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİNİN HESAPLANMASI
İşçinin bir hafta içinde yaptığı toplam çalışması 45 saati aşıyorsa, her bir saat fazla çalışma için normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi ile hesaplanacak ücret işçiye ödenmelidir. Söz konusu ödemeler banka kanalı ile yapılmalı ve işçinin bordrosunda ayrıca belirtilmelidir. Ancak iş yerinde denkleştirme usulü çalışma uygulanıyorsa, işveren, fazla çalışma yapılan dönemleri denkleştirme usulü ile dengeliyorsa, işçinin fazla çalışma ücreti hakkı doğmayacaktır.
4. İŞÇİNİN FAZLA ÇALIŞMA ONAYINI GERİ ALMASI
İşçi, yazılı olarak verdiği fazla çalışma onayını otuz gün önceden yazılı olarak bildirmek koşuluyla her zaman geri alabilecektir. İşçinin fazla çalışma yapmak istemediğini yazılı olarak işverenine bildirmesinden itibaren otuz gün sonra işveren işçisine fazla çalışma yaptıramaz.
5. FAZLA ÇALIŞMA İSPATI
Fazla çalışmayı ispatlama yükümlülüğü işçidedir. Eğer işçi, işvereninden fazla çalışma ücreti talep ediyorsa söz konusu iddiasını ispatlamakla yükümlüdür. Bu ispat yazılı belgelere (fazla çalışma yapılması için verilmiş iş emri, işçiye geç saatte gönderilmiş ve hemen yapması belirtilmiş olan iş için gönderilen e-posta, işçinin işe giriş-çıkış kayıtları vb.) dayanabileceği gibi işçi ile aynı dönemde aynı iş yerinde çalışmış ve işçinin fazla çalışma yaptığına birebir tanık olmuş şahit beyanları ile öne sürülebilir.
6. FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ ZAMAN AŞIMI
Fazla çalışmalara ilişkin doğacak ücretlerin 5 yıl içinde işverenden talep edilmesi gereklidir. Söz konusu alacak, 5 yıl içinde zaman aşımına uğramaktadır. Söz konusu zaman aşımı süresi, işçinin, iş yerinde çalıştığı süre zarfında işlemektedir. Kısacası işçi, iş yerinde çalıştığı dönem içerisinde veya işten ayrıldıktan sonraki dönemde 5 yıllık zaman aşımına uğramış fazla çalışma alacaklarını talep edemeyecektir.
7. FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ HAKKI OLMAYAN İŞÇİLER
Bir işyerinde üst düzey yönetici sıfatıyla çalışan, mesai saatlerini kendisi belirleyebilen ve aldığı ücret diğer işçilere oranla yadsınamayacak bir miktarda yüksek olan bir işçi, iş sözleşmesinde fazla çalışma ücretinin aylık ücretine dahil olduğuna dair hükmü kabul etmiş ise işvereninden ayrıca fazla çalışma ücreti talep edemeyecektir.
Ayrıca Yargıtay içtihatları ile istikrar kazanmış uygulamaya göre; bazı meslek gruplarının çalışmaları fazla çalışma olarak kabul edilmemektedir. Örneğin bir işyerinde tıbbi mümessil olarak çalışan, işyeri dışında mesaisini serbest tasarruf etme olanağına sahip bulunan işçi, fazla mesai ücretine hak kazanamaz. (Yargıtay 9.HD. 2006/9630E. 2006/29671K. 13.11.2006T.)
8. FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİNİN ÖDENMEMEDİ HALİNDE YAPILABİLECEKLER
Fazla çalışma ücreti ödenmeyen işçi iş akdini haklı nedene dayanarak fesih edebilecektir. (Yargıtay 9. HD. 2009/14312E. 2011/14381K. 11.05.2011T.) Bu şekilde iş akdini fesih eden işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanacak ancak ihbar tazminatı talebinde bulunamayacaktır.
9. SONUÇ
Bir işyerinde haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak nitelendirilmektedir. İşçi fazla çalışma talep etme şartlarını sağlıyorsa, iş yerinde çalışma usulü fazla çalışma ücret alacağının doğumuna olanak tanıyorsa, işçinin söz konusu alacağını 5 yıl içinde işvereninden talep etmesi gereklidir. Fazla çalışma ücreti ödenmeyen işçinin iş akdini haklı nedene dayanarak, kıdem tazminatı alarak fesih etme olanağı doğmaktadır.
Av. Burcu Kuman, 2018
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
