1. GİRİŞ

Türkiye, Avrupa ile stratejik ve ekonomik olarak önemli olan bölgelerin arasında bulunmaktadır. Bu stratejik konum ile Türkiye, tüketici piyasaları ve kaynak ülkeler arasında bir enerji köprüsü oluşturmaktadır. Türk hükümeti enerjiye olan talebin önümüzdeki yirmi (20) yıl içerisinde her yıl en az %10 oranında artacağını öngörmektedir. Türkiye'nin enerji arz ve talebi arasındaki açıklık, ülkenin enerji politikasını belirleyen temel bir faktör olup, söz konusu talebin bir sonucu olarak enerji, ülkenin iç ve dış siyasetini etkileyen önemli bir role sahiptir. Genel itibariyle, hızla büyüyen bir ekonomik yapıya ve bu denli enerji talebine sahip bir ülke olarak Türk elektrik piyasası, dünyanın en hızlı büyüyen elektrik piyasalarından biridir.

Türkiye 2013 yılında yeni Elektrik Piyasası Kanunu1'nu yasalaştırmıştır. Elektrik Piyasası Kanunu'na ek olarak 2013'ün son çeyreği ve 2014'ün başlarında Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği2, Elektrik Piyasası Bağlantı ve Sistem Kullanım Yönetmeliği3 ve Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik4 gibi uzun zamandır beklenen yönetmelikler yürürlüğe girmiştir.

Lisanssız elektrik üretimi, elektrik abonelerine kendi elektriklerini üretip, ihtiyaç fazlası elektriği yönetmelikte belirlenen şartlar çerçevesinde satma imkânı veren, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasına dayalı özel bir sistemdir.

Türk hukukunda güneş ve rüzgâr enerjisine dayalı lisanssız elektrik üretimi faaliyetleriyle ilgili yasal çerçeve ve başvuru usulü de dâhil olmak üzere mevzuatın uygulanması ve bunlara ilişkin kısa bir analiz aşağıda özetlenmiştir.

2. YASAL ÇERÇEVE

Elektrik Piyasası Kanunu, Türkiye'deki elektrik piyasası faaliyetleri için birincil mevzuat ve dolayısıyla lisanssız elektrik üretimi için temel hukuki dayanaktır. Lisanssız elektrik üretimi faaliyetleri Elektrik Piyasası Kanunu'nun 14. maddesine göre düzenlenmektedir. Bu maddeye göre, rüzgâr ve güneş enerjisine dayalı üretim tesislerinden, (i) kurulu gücü azami bir (1) megavatlık üretim tesisleri ve (ii) ürettiği enerjinin tamamını iletim veya dağıtım sistemine vermeden kullanan, üretimi ve tüketimi aynı ölçüm noktasında olan üretim tesisleri lisans alma yükümlülüğünden muaf olarak faaliyet gösterebilecektir.

Lisanssız elektrik üretimi düzenleyen ikincil mevzuat ise iki bölümden oluşmaktadır: Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik ve Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Tebliğ5. Elektrik Piyasası Kanunu'nun 14. maddesi ile birlikte Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin 5. maddesi ve Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Tebliğin 4. maddesi de lisans alma yükümlülüğüne ilişkin muafiyet gereklilikleri, elektrik üretimi amacıyla şirket kurma ve söz konusu muafiyetten yararlanacak üretim tesislerinin listelenmesi hususlarında aynı şartları düzenlemektedir.

Ayrıca, elektrik abonesi olmak kaydıyla her bir gerçek ya da tüzel kişi lisanssız elektrik üretim tesisi kurabilmektedir. Yukarıda (i)'de bahsi geçen bir (1) megavatlık elektrik tesislerinin kurulması hususunda, esas itibariyle bir elektrik abonesi tarafından temsil edilen her bir tüketim noktası için bir (1) megavata kadar yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik enerjisi üreten sadece bir (1) üretim tesisi kurulabilir. Bununla birlikte, dağıtım sisteminin yüklemeyi kaldırabilecek yeterli kapasitesinin olduğu durumlarda, her bir (1) tüketim noktası için kurulacak tesislerin toplam kapasitelerinin bir (1) megavatı geçmemesi şartıyla birden fazla yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretim tesisi kurulabilir.

Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik ile ilgili dikkate alınması gereken bir diğer önemli husus, elektrik üretimi ile tüketiminin gerçekleştiği yerlerin aynı dağıtım bölgesi içinde olması gerektiğidir.

Lisanssız elektrik üretiminin düzenlenmesiyle kişilerin sadece kendi ihtiyaçları olan elektriği üretmeleri amaçlanmaktadır. Buna rağmen, ihtiyaç fazlası enerji rüzgâr ve güneşten elde edilmiş ise, Yenilenebilir Enerji Kanunu'ndaki6 düzenlemelere göre, Yenilenebilir Enerji Destek Mekanizmasında7 belirlenen fiyatlar ile on (10) yıl boyunca şebeke/dağıtım şirketine satılabilecektir. Buna ilaveten, güneş ve rüzgâr enerjisi tesislerinde yerli üretimmakine/teçhizat ve malzeme kullanımı da yenilenebilir enerji destek mekanizması tarafından teşvik kapsamındadır. Yenilenebilir Enerji Kanunu'nun 6/B maddesine göre ilgili idare tarafından yatırımcıya beş (5) yıl boyunca ulusal şebeke sistemine satılan enerji dikkate alınarak Yenilenebilir Enerji Kanunu altında düzenlenen tarife garantisine göre hesaplanacak miktar üzerinden teşvik ödemesi yapılacaktır.

Ayrıca belirtmek gerekir ki, lisanssız elektrik üreticileri, ihtiyaç fazlası enerjiyi ikili anlaşmalar akdederek tedarik edemeyecek ve satamayacaklardır. Lisanssız elektrik üreticileri, ihtiyaç fazlası enerji yalnızca şebeke/lisanslı dağıtım şirketlerine satabileceklerdir.

3. BAŞVURU USULÜ

Lisanssız elektrik üretimi için başvuru usulü yine bu yazıda bahsi geçen ilgili mevzuatta düzenlenmiştir. Lisanssız elektrik üretimi için başvuranların Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğe ekli Lisanssız Üretim Başvuru Forumu'nu doldurarak tesisin yapılacağı taşınmazın tapu kaydı veya kira sözleşmesi, teknik bağlantı şeması ve başvuru ücretinin ödendiğine dair makbuz ile birlikte başvurmaları gerekmektedir. Projeye bağlı olarak başvuru doğrudan ilgili yerel dağıtım şirketine ya da ilgili Organize Sanayii Bölgesi (OSB) dağıtım lisansı sahibine yapılmalıdır.

Başvurular, başvuruyu takip eden aydan itibaren yirmi (20) gün içerisinde değerlendirilecek ve sonuçlandırılacaktır. Lisanssız elektrik üretimi modeli aşağıdaki şemada özetlenmiştir:

4. KISA ANALİZ

Yasal mevzuatın kısa bir incelemesi, Türkiye'de lisanssız elektrik üretimine yatırım yapan yatırımcıların karşılaştığı ve eleştirdiği bazı sorunların üstüne ışık tutacaktır.

Konuyla ilgili temel sorunlardan bir tanesi, yatırımcılar tarafından Türkiye'de lisanssız elektrik üretimine karşı yüksek bir talep olması ve bu yüksek talebin bağlantı imkânlarındaki yetersizlikler sebebiyle bağlantı problemlerine yol açmasıdır.

Daha fazlası, tesislerin yapılacağı arsalar ve ilgili arsaların kullanım hakkının alınması, lisanssız elektrik üretimi sistemine ilişkin bir başka temel sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Lisanslı elektrik üretimine ilişkin süreçlerde tesisin yer alacağı lokasyonlar EPDK tarafından kamulaştırıldığından dolayı ilgili lokasyon ya da bu lokasyonun kullanım hakkının elde edilmesi yatırımcılar için bir kaygı oluşturmamaktadır. Ancak, lisanssız elektrik üretimi sürecinde yatırımcılar tesisin kurulacağı arsanın kullanım hakkını kendi imkânları doğrultusunda elde etmektedir. Bunun sonucu olarak, ilgili arsaların tavan yapan fiyatları tavan yapmakta ve projenin finansal fizibilitesini etkilemektedir.

Bir başka temel sorun da on (10) yıl sonra sona erecek olan fiyat garantisinin yarattığı belirsizliktir.

Son olarak, bazı yatırımcılar, teşvik mekanizmasındaki fiyatları düşürebilecek bir yasa değişikliğinin olması durumunda yürürlükte olan yasal mevzuat içerisinde yatırımcılar lehine koruyucu düzenlemelerin olmaması karşısında endişelerini dile getirmektedirler.

5. SONUÇ

Yukarıdaki kısa incelemede ifade edilen tüm güçlüklerine rağmen, lisanssız elektrik üretimi sistemi elektrik piyasası için büyük bir adımdır. Lisanslı elektrik üretimine kıyasla çok daha az regüle edilen bir sistem olması ve teşvikleriyle, lisanssız elektrik üretimi sistemi yatırımcıları büyük kar potansiyeli olan lisanssız elektrik üretimi tesislerine yatırım yapmaya yönlendirmeyi amaçlamaktadır. Türkiye'nin hızla büyüyen enerji talebi göz önüne alındığında, sistemin elektrik ithalatını düşürmek ve Türkiye'nin yenilenebilir enerji alanında sahip olduğu büyük potansiyeli desteklemekte sürekli olarak yardımcı olacağı beklenmektedir. Yakın gelecekte bu yazıda bahsedilen sorunlar da ele alınacağı üzere, rüzgâr ve güneş enerjisine dayalı lisanssız elektrik üretimi büyümeye devam edecek ve yatırımcılarını daha fazla tatmin edecektir.

Footnotes

1. 30 Mart 2013 tarih ve 28603 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu.

2. 2 Kasım 2013 tarih ve 28809 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği.

3. 28 Ocak 2014 tarih ve 28896 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Elektrik Piyasası Bağlantı ve Sistem Kullanım Yönetmeliği.

4. 2 Ekim 2013 tarih ve 28783 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik.

5. 28783 Sayılı 02 Ekim 2013 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ.

6. 25819 Sayılı 18 Mayıs 2005 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan 5346 Sayılı Elektrik Enerjisi Üretimi İçin Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı Hakkında Kanun.

7. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması (YEKDEM).

Originally published in Rüzgar Enerjisi Wind Energy Magazine, December 2015 - January 2016 / Issue 08/15 Tl.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.